Skáldskaparmál - 01.01.1990, Qupperneq 91

Konungsmenn í kreppu og vinátta í Egils sögu
BALDUR HAFSTAÐ
Þær vangaveltur sem hér verða settar fram snerta fyrst og fremst Egils sögu en
styðjast við ýmsar aðrar fornsögur, einkum Heimskringlu. Þær eru viðbót við
aðrar kenningar, gamlar og nýjar, um fornsögur, kenningar sem fela í sér að
ákveðnar hugmyndir hafi orðið hvati að sagnagerð eða a.m.k. þeim búningi sem
sögu var fenginn. Kenning mín styður m.a. þá skoðun ýmissa fræðimanna að
samtímaviðburðir á 13. öld hafi sett sinn svip á sagnagerðina þó að það sem lýst
er hafi átt að gerast allt að 350 árum fyrr. Hins vegar hrekur hún engan veginn
hugmyndir um munnlega geymd eða arfsagnir að baki Islendingasagna.
Kenningin krefst þess ekki að Snorri Sturluson sé höfundur Egils sögu. En
sú sýn sem hér birtist ætti enn að renna stoðum undir þá skoðun að svo sé, og
út frá því er gengið hér. Rökin með því eru annars vegar líkindi eða samsvaranir
við ákveðin atriði í Heimskringlu og hins vegar ástand á Islandi og í Noregi á
13. öld í tengslum við líf Snorra. Þá verður í þessu samhengi nokkuð augljóst að
Snorri hafi samið Egils sögu seint á ævi sinni, síðar en Heimskringlu, jafnvel á
síðustu árum ævi sinnar. Slíkt er í samræmi við skoðun Jónasar Kristjánssonar
sem skrifaði athyglisverða grein í Sjötíu ritgerðir tileinkaðar Jakobi Benedikts-
syni 1977 en í andstöðu við kenningar Sigurðar Nordals (formáli að Egils sögu,
bls. XXIX) og Bjarna Einarssonar (Litterære forudsætninger for Egils saga,
bls.103).
Það sem hér er boðað er að Egils saga sé vináttusaga og að í henni birtist
athyglisverð vináttuþróun. I sem fæstum orðum má segja að þetta fari þannig
fram að vináttu jafningja sé teflt gegn vináttu- og tryggðaböndum konungs-
manns og konungs. Það er m.ö.o. ekki um að ræða uppgjör milli vinar annars
vegar og frænda eða ættar hins vegar eins og stundum er talað um að birtist í
víkingaaldarsögum og ljóðum (manni verður hugsað til Þorkels Súrssonar sem
á sér óvini ættar sinnar að vinum; einnig Ásmundar Ingjaldssonar sem þóknast
vini sínum Orvar-Oddi með því að yfirgefa föður sinn og snúa aldrei til baka
(Orvar-Odds saga 3. k.)) - heldur uppgjör milli vinar og konungs.
Þeir konungsmenn sem fara með lykilhlutverk í því mynstri sem hér er til
umræðu eru Olvir hnúfa í fyrri hluta Egils sögu og Arinbjörn hersir í seinni
hlutanum. Olvir er góðvinur Þórólfs Kveldúlfssonar. Þeir voru saman í víking
SKÁLDSKAPARMÁL 1 (1990)
89