Skáldskaparmál - 01.01.1990, Qupperneq 154

152
Landafræði og flokkun fornsagna
Merking Don Kíkóta frá Mancha verður því til við það að láta aðalpersónuna
ferðast um í heimi raunveruleikans, en sjá aðeins heim rómönsunnar.16
Hvernig getur þessi hugmynd um að bókmenntakerfi byggir á vitneskju
höfunda og njótenda þeirra um ólíka sagnaheima hjálpað okkur til að skilja
íslenskt bókmenntakerfi á miðöldum, og þar af leiðandi skiptingu fornsagna í
flokka? Hugsanlegt er að eftirfarandi mynd geti varpað ljósi á þá spurningu.
SAGNAHEIMURISLENSKRA MIÐALDABOKMENNTA
Skáldið
táknmynd
formviðleitni
Sagnfræðingurinn
táknmið
sannleiksviðleitni
Skáldskapur
fornaldarsögur, riddarasögur,
eddukvæði
Raunsæisbókmenntir
Islendingasögur
Sagnfræði
samtíðarsögur
TUNGUMÁLIÐ
RAUNHEIMURINN
í þessari mynd útfæri ég hugmyndir enska ljóðskáldsins W.H. Auden, en hann
setti þær fram fyrir u.þ.b. aldarfjórðungi í fyrirlestri, sem hann nefndi „The
World of the Sagas“. Þessi fyrirlestur var einn í röð fjögurra fyrirlestra sem
skáldið flutti til minningar um T.S. Eliot, og síðar komu út í bók, sem ber
nafnið Secondary Worlds17. Á íslensku mætti kalla slíka heima Hliðarheima.
Hliðarheimar eru þeir heimar, sem tungumálið skapar okkur „til hliðar" við
raunveruleikann. Eina leiðin til að fjalla um veruleikann í kringum okkur og í
okkur er í gegnum tungumálið, en öll orðræða er að einhverju leyti „til hliðar“
við raunveruleikann. Þó má flokka tegundir orðræðu eftir því hversu náið
samband þeirra er við raunveruleikann.
Til þess að skilja muninn á þessum tegundum orðræðu er nauðsynlegt að
gera sér grein fyrir formsækni orðræðunnar: Orðræðan hefur tilhneigingu til að
raða sér upp í ákveðin form sem eru önnur og einfaldari en þau form sem
raunveruleikinn tekur á sig. Því má flokka orðræður - og bókmenntir eru stór
flokkur orðræðna - eftir því hve mikið raunveruleikinn truflar formsækni