Skáldskaparmál - 01.01.1990, Side 174

172
Ástráðnr Eysteinsson
farið hefur í að eltast við þessa drauga, höfund Njálu og kollega hans. En
auðvitað er slíkt púl oftast afleiðing mikillar þrár eftir að nálgast verkið, eða
öllu heldur merkingaruppsprettu þess.
Við þráum að sjá manninn á bakvið verkið og oft teljum við okkur skynja
hann. Jónas Kristjánsson verður ekki talinn til þeirra sem hvað ákafast hafa
stundað umgetinn eltingarleik, en í formálanum að doktorsriti hans Um
Fóstbrœðrasögu er að finna athyglisverða umsögn um verkið:
Þá má ennfremur koma að Islendingasögum úr annarri átt og líta á þær sem bók-
menntaleg listaverk. Þetta er ekki sízt vert að gera ef menn hafa áður rúið sögurnar
að sannfræði og heimildargildi; þá má vera nokkur iíkn í þraut ef í staðinn er sýnt að
þær séu snillileg bókmenntaverk. En eigi könnun arfsagna og sannfræði ekki brýnt
erindi í þessa bók, þá er þó fjær meginefni hennar að fjalla um list og bókmenntagildi
Fóstbræðrasögu. Hitt er annað mál að við áralanga umsýslu hefur ekki hjá því farið
að hugur minn hvarflaði að ýmsum listareinkennum sögunnar, og stundum hefur
mér fundizt ég standa býsna nærri þeim gamla manni sem skráði hana á bókfellið
endur fyrir löngu.^
í þessum orðum er sitthvað hnýsilegt. Jónas sér skrásetjarann fyrir sér sem
gamlan mann; þetta er einhverskonar föðurmynd, ef ekki afamynd (Jónas
tileinkar doktorsritið raunar minningu afa síns með þessum orðum: „Hann
sagði mér ungum fornar sögur"). Jónas er ekki einn um að sjá „höfund“ forn-
íslensks verks fyrir sér sem gamlan mann. I ljóðinu „Til höfundar Hungur-
vöku“ ávarpar Jón Helgason höfundinn í lokalínu með orðunum „gamli maður
í jörðu.“3 Hversvegna skyldu þeir sem færðu fornbókmenntir okkar til bókfells
endilega vera gamlir menn? Skýringin er ef til vill sú að það eru bókfellin sem
eru gömul - jafnframt verður þá afamyndin mjög tvíbent. Hún vísar til þess að
þetta er okkar hefð, okkar ættartengsl við fortíðina. En jafnframt eru verkin
komin í gráhærðan fjarska.
Ekki er síður athyglisvert að Jónas saknar „höfundarins" ekki svo mjög
vegna þess að hann gæti hjálpað til við að staðsetja verkið í tíma, rúmi og sann-
fræðilegum atriðum. Hann er fyrst og fremst settur í samband við „list og bók-
menntagildi“ verksins, þ.e.a.s. við þá þætti sem spretta af tungumálinu og
tjáningarformi textans.
II
Sá samhljómur verks og höfundar sem Jónas skynjar er í raun afbrigði af
samhljómi mannverunnar og tungumálsins. Maðurinn á heima í tungumálinu
en hefur jafnframt stjórn á orðræðum þess og getur „eignað" sér ákveðin svið
innan þess. En eins og franski fræðimaðurinn Michel Foucault hefur bent svo
rækilega á í ritum sínum er ekkert sjálfgefið við þetta ástand og það er að vissu
leyti blekking sem einkennir tiltekið tímaskeið í sögu þessarar skyni bornu