Skáldskaparmál - 01.01.1990, Síða 232

230
Gudrún Ingólfsdóttir
I þessum vísum má ef til vill segja að Þórarinn reyni að sætta sjálfan sig við
framvindu mála og átta sig á því sem gerst hefur. Honum tekst það ekki að öllu
leyti því þegar hann leitar liðstyrks Arnkels goða er það fyrst og fremst
söknuður sem situr eftir. Þórarni er að lokum komið undan til útlanda og
virðist hann þá hafa sætt sig við örlög sín.
19. Erat sem gráps fyr glæpi,
grund fagrvita mundar,
fúra fleygiáru
frænings lögum ræni
ef sannvitendr sunnu,
sé eg þeira lið meira,
oss megni goð gagni,
Gauts þekju mig sekja.
(íslendinga sögur 1985-86:561)
Fyrir tilstilli vísnanna er Þórarinn eftirminnileg persóna. Afstöðu sinni til
bardaga og vígaferla deilir hann sannarlega ekki með mestu hetjum fornra
sagna. Honum er þó nauðugur einn kostur að ganga inn í það hetjuhlutverk
sem krafist er af honum. Þórarinn er þó ekki í uppreisn gegn gildismati sam-
félagsins, en hann elskar frið heitar en þeir menn sem hann skiptir við. Einnig
má benda á að Þórarinn er alþýðumaður og hefur kjark til að túlka viðhorf í
samræmi við stéttarstöðu sína, enda býður höfundur honum að ganga fram á
sviðið og segja hug sinn allan með því vopni sem sterkast er. Því hefur oft verið
fleygt að Eyrbyggja saga sé samtíningur bókmenntalegra minna og alþýðlegra
fræða. Þótt sagan sé í grundvallaratriðum saga um valdabaráttu er hún mettuð
af alþýðuviðhorfum og því má ef til vill segja að Þórarinn sé ekki að öllu leyti
einmana með skoðanir sínar í sögunni.
Því hefur jafnan verið haldið fram að persónur í Islendinga sögum kæmu
fullskapaðar fram á sjónarsviðið strax í upphafi, en þroskuðust ekki þegar líða
tæki á söguna. Ég vil leyfa mér að fullyrða að til séu dæmi um hið gagnstæða
eins og Gísli Súrsson og Þórarinn Máhlíðingur. Gísli reynir frá upphafi að
breyta gangi sögunnar af ótta við örlögin. I draumvísunum sjáum við á hinn
bóginn að hann reynir að takast á við þennan ótta og af síðustu vísu hans að
dæma tekst honum það.
Þórarinn reynir að sætta sjálfan sig við tvenns konar sjónarmið sem raun-
verulega verða aldrei sætt. Að endingu virðist hann hafa áttað sig á þessu.
Eina dæmið sem ég þekki um að skáldið tali beint til lesenda er í Hávarðar
sögu Isfirðings. Hávarður yrkir sífellt um hreystiverk sín og kappa sinna og
verður fyrir þá sök enn meiri hetja í augum okkar. Honum er greinilega svo
mjög í mun að við trúum honum að áður en hann leggur upp í hefndarförina
eftir son sinn Ólaf, biður hann okkur um að veita sér færi á að sýna hvað í
honum býr, segja af sjálfum sér frægðarsögu: