Skáldskaparmál - 01.01.1990, Síða 233

Um hlutverk vísna í íslendinga sögum
231
hljóð veiti mér sveitir,
enn í elli minni
ívegstafi segja
(/slendinga sögur 1985-86:1315)
Vísur sem tengjast hernaði og vígaferlum eru tvenns konar: 1) Þær sem ortar
eru fyrir bardaga og 2) þær sem ortar eru eftir bardaga og vígaferli. Hernaðar-
vísur varpa jafnan ljósi á aðalsöguhetjuna og undirstrika ýmsa þætti í skapgerð
hennar, eins og t.d. að hetjan hikar aldrei og er ætíð búin til bardaga. Um þetta
má sjá dæmi í Egils sögu (Upp skulum órum sverðum) og Fóstbræðra sögu
(Brennum öll fyr innan).
Vísum sem ortar eru eftir bardaga er þó ekki síður ætlað að vekja samúð
lesenda og koma tiltekinni söguskoðun og viðhorfum á framfæri. I Eyrbyggja
sögu er vísa tilfærð eftir alla þá bardaga eða vígaferli sem Snorri goði tekur þátt
í. Vísur 33-35 eru úr lengra kvæði, Hrafnsmálum, en vísur 20 og 26 eru lausa-
vísur. Paul Bibire segir í fyrirlestri um kveðskap í Islendinga sögum að vísur
þyrpist saman kringum mikilsverða staði eða þemu í sögunum og bæði hnykki
á þeim og styrki þá. (Bibire 1973:3) Hann segir að vísurnar um Snorra goða
auki á hróður hans, en honum er iðulega legið á hálsi fyrir tómlæti og lang-
lundargeð í deilum við menn. Vísurnar ítreka að Snorri gengur skörulega fram
þegar mikið liggur við og ber þá ætíð sigur úr býtum. (Bibire 1973:9)
Vísur sem dýpka persónulýsingar eru stærsti flokkurinn og ætti það ekki að
koma neinum á óvart. I lausa málinu getur höfundur skýlt sér á bak við aðra en
í bundnu máli talar skáldið til okkar milliliðalaust í fyrstu persónu og á þar af
leiðandi erfiðara með að dyljast. Eins og við sáum dæmi um hér á undan hefur
kveðskapurinn í sumum tilvikum sama hlutverk og innra eintal í skáldsögum
nútímans.
II. Vísur sem skapa meiri nánd við efni sagnanna
Eitt megineinkenni frásagnaraðferðar íslendinga sagna er að frásögnin er
knöpp. Höfundar gefa lágmarksupplýsingar og láta lesendur um að geta í
eyðurnar, spila á ímyndunarafl manna. Höfundar íslendinga sagna hætta sér
t.d. helst ekki út í nákvæmar ástarsenur. Hvort það stafar af því að munkar og
prestar eru taldir eiga einhvern þátt í tilurð þessara verka skal ósagt látið en
bent á að hvað sem því líður má jafnvel finna erótískar og allt að því gróteskar
lýsingar í sögunum, t.d. í Grettlu.
Til að skapa nánd við þá ástarsögu sem sögð er nota höfundar íslendinga
sagna ástarvísur. Iðulega er ort um ást í meinum og getur andinn í þessum
vísum orðið býsna heitur. Samband Bjarnar Breiðvíkingakappa og Þuríðar
húsfreyju á Fróða þætti eflaust fremur bragðdauft ef ekki væru vísur Bjarnar
sem kalla fram samúð lesandans og gera ástarsögu þeirra sannfærandi. Svo
farast sögunni orð (blaðsíðutöl eiga við Islendinga sögur 1985-86):