Skáldskaparmál - 01.01.1990, Qupperneq 266

s ,
Eg var sjónarvottur!
Hvað gerðist?
Um tíma og frásögn í íslendingasögum
KELD GALL J0RGENSEN
Inngangur
Þessi grein skiptist í tvo hluta. Fyrst er fræðileg athugun á því hvernig nálgast
má Islendingasögur með frásagnarfræði að leiðarljósi; þar er reynt að greina að
þrenns konar tengsl texta og samfélags, búnings og inntaks. Því næst er könnun
á frásagnartækni í Gísla sögu Súrssonar og Vopnfirðinga sögu; þar er að finna
athugasemdir um gildi textaþátta og sannleiksmælikvarða þeirra.
Af þessu má sjá að framsetningin ræðst að miklu leyti af hinni lífseigu og þó
sígildu deilu um sannleiksgildi Islendingasagna. Reynt er að kanna hvernig
frásagnarfræðin getur lagt nokkuð af mörkum í deilunum um hvort heldur beri
að líta á sögurnar sem sögulegar heimildir eða sem skáldskap. Þessari spurn-
ingu verður að sjálfsögðu ekki svarað afdráttarlaust, og verkefnið hlýtur því að
verða greinargerð fyrir frásagnarformgerð texta sem eru hvort tveggja í senn,
söguleg heimild og skáldleg umsköpun. Bæði sagnfræði og skáldskapur.
Historia ogfabula
Hefðbundin málskrúðsfræði greinir á milli historia ogfabula; fabula er frásögn
um eitthvað sem hvorki hefur né getur átt sér stað af því að það er andstætt lög-
málum náttúrunnar. Hins vegar er athyglisvert að fornir mælskufræðingar full-
yrða, að historia og fabula séu tvö afbrigði sama fyrirbæris, frásagnar (narratio).
Þess vegna ætti að mega skilgreina frásagnarhugtakið án tillits til þess hvort um
er að ræða uppspuna eða sagnfræðilegan sannleika.
Þegar rætt er um frásagnarformgerð tiltekinna texta, verður vandamálið öllu
snúnara því klofninginn má sjá jafnt í sögulegum og skálduðum textum, og því
er um að ræða frásagnarlega eða ekki-frásagnarlega sagnfræðitexta (sbr. Ricoeur,
1983). Innan bókmenntanna eru á hliðstæðan hátt bæði til raunsæishefð og
andstæða hennar með ýmsum blæbrigðum.
Narratio hlýtur þar af leiðandi að birtast sem millifyrirbæri milli historia og
fabula, þessara tveggja þátta sem nú birtast í mörgum tegundum bókmennta. Ef
við nálgumst þetta mál frá sjónarmiði bókmennta, þá hefur „speglun" veruleika
SKÁLDSKAPARMÁL 1 (1990)
264