Skáldskaparmál - 01.01.1990, Side 277

Ég var sjónarvottur! Hvað gerðist?
275
manni yrði ekki að björg er Þorgrím hefði vegið þó að menn vildu duga
honum“ (bls. 870). Seinna vísar textinn svo aftur í þessa framtíðarsýn og notar
hana sem skýringu á því hvers vegna Gísli fær enga höfðingja til liðs við sig
(bls. 876) og þeirri skýringu á framtíðarvísuninni er bætt við að Þorgrímur nef
hafi gleymt að nefna eyjar við landið þegar hann kom því til leiðar með galdri
að enginn „hér á landi“ skyldi geta hjálpað Gísla (bls. 883).
í meginatriðum eru endurlit og framtíðarsýn í þessum tveimur sögum innri,
hómódíegetísk viðbót. Þó eru dæmi um ytra endurlit þegar, eins og fyrr kom
fram, vísað var til landnámsins, og einstakar spásagnir eru dæmi um ytri fram-
tíðarsýn og má þar nefna sem dæmi spá Svarts um framtíð Brodd-Helga og
ættar hans og spá Gísla um eftirmæli Barkar. Heteródíegetískt tímamisgengi
sem miðast við sögubrot (da. partielt) kemur lítið eða ekki fyrir í sögunum
tveimur ef frá eru taldar ættfræðilegar upptalningar um persónur sem ekki
koma sögunni beint við og tengjast lítt atburðarásinni. Þetta bendir til að
sögurnar séu heildstæðar, ólíkt t.d. Eyrbyggja sögu sem hefur marga söguþræði
og margvíslegt heteródíegetískt og deildrænt (partielt) tímamisgengi.
Til að kveða nánar á um tímaeinkenni textanna verður að skýra frekar
varanleika og tíðni textaþáttanna. Spurningin um röð snertir eingöngu stað-
setningu í tíma, ekki hreyfingu.
Varanleika má skilgreina á sama hátt og tímaröðina sem afstöðu milli sögu-
tíma (St, innri tími) og frásagnartíma (Ft, ytri tími), og er þá gengið út frá
fjórum grundvallarhröðum eða -hreyfingum:
Myrkvun:
St = n
Ft = 0
Eitthvað gerist en ekki er sagt frá neinu.
Hlé:
St = 0
Ft = n
Ekkert gerist en sagt er frá einhverju. Hér getur verið um að ræða lýsingu
eða athugasemdir sögumanns.
Sviðsetning:
St = Ft
Atburðir og frásögn falla saman. Bein ræða kemst næst því að svo verði.
Samantekt: Ft < St
Stiklað á stóru (þ.e.a.s. sagt frá sumu af því sem gerist).
Genette gerir ekki ráð fyrir þeim hreyfingarmöguleika að frásagnartími geti
verið meiri en sögutími (Ft > St) eflaust vegna þess að slíkt tilvik gæti hann