Glóðafeykir - 01.11.1974, Síða 17

GLÖÐAFEYKIR
17
Viðsjárverð vanræksla
Þegar þingeyskir bændur rótfestu samvinnuskipulagið á íslandi
með stofnun Kaupfélags Þingeyinga á harðindaárunum upp úr 1880,
urðu þáttaskil í íslenskri þjóðarsögri. Verzlunin hafði, um margra
alda skeið, verið í höndum útlendinga, sem ráku hana í því skyni
einu, að mergsjúga landsmenn sem mest og flytja arðinn af striti
þjóðarinnar úr landi. Þingeysku samvinnumennirnir skildu, að einn
megin þátturinn í sjálfstæðisbaráttu íslendinga hlaut að vera sá, að
gera verzlunina frjálsa og innlenda.
Þótt við margháttaða byrjunarörðugleika væri að etja, sem of
langt mál væri að rekja hér, hélt Kaupfélag Þingeyinga þó velli og í
kjölfar þess kom á næstu árum og áratugum þéttriðið net kaupfé-
laga víðsvegar um land. Er nú svo komið eftir níu áratuga starf, að
samvinnufélögin annast verulegan hluta af verzlun landsmanna með
aðkeyptar vörur, — og eru raunar umsvifamesti aðilinn í þeirri starf-
semi út um land, — og sjá einnig um sölu, vinnslu og dreifingu á
mestum hluta framleiðsluvara landbúnaðarins. Ósmár er einnig
þáttur samiánnufélaganna orðinn í útgerð og fiskvinnslu.
Þegar skyggnzt er um eftir ástæðum fyrir sigurgöngu íslenskra
samvinnufélaga verður að vísu ljóst, að til hennar ber margt. Tvennt
skiptir þó sköpum: Annars vegar sá tilgangur samvinnustefnunnar
að auðvelda félagsmönnum efnahagsbaráttu þeirra ásamt þeim siða-
boðskap, að efla og skerpa samfélagsvitund þeirra. Hins vegar
óvenjulega farsælir, víðsýnir og samhentir forystumenn, svo að fram-
an af árum mátti með fullum sannindum segja, að valinn maður
skipaði hvert rúm í þeirri sveit.
Samvinnufélögin eru nú fyrir löngu orðin stórveldi í landinu. og
þá er ekki óskynsamlegt að minnast þess, að stórveldi er ekkert eilífð-
arfyrirbrigði. Þau hafa risið og hnigið og oftast hafa innri veilur
orðið þeirn að falli. Auðvitað er ekki ástæða til að ætla að íslensk
samvinnusamtök fylli að sinni — og vonandi aldrei — þann hóp stór-
velda, sem nú eru aðeins til á spjöldum sögunnar, en þó eru viss
hættumerki í augsýn. Samvinnufélögin eiga enn sem fyrr sína and-
stæðinga, illvíga og lítt vanda að vopnum, en naumast þarf að óttast,