Glóðafeykir - 01.11.1974, Síða 34

34
GLOÐAFEYKIR
Moldvörpustarfsemi getur valdið tímabundnu tjóni. En fyrr eða
síðar kemur hún þeim sjálfum í koll, sem ástunda hana af mestri
elju.
Nálega heillar aldar saga sannar, að kaupfélögin hafa reynzt gjör-
vallri landsbyggð hreinar bjargvættir, hafið íslenzka alþvðu úr ör-
birgð til bjargálna. Engin rök eru þarna tiltæk til andmæla. Félög-
in hafa frá öndverðu átt við meir og minna óbilgjarna andstöðu að
etja. Svo er enn. Fyrir því þurfa samvinnumenn sífellt að vaka og
vinna markvisst að æ vaxandi þroska þeirra samtaka, er öllum al-
menningi hafa bezt reynzt. Og þrátt fyrir allt kemur mesta hættan
naumast að utan, heldur innan frá. Það kann að reynast alvarleg
hætta. Flún á rætur að rekja til félagsmanna sjálfra, þeirra sem
brestur skilning á eðli og anda samvinnustefnunnar, þeirra sem að-
eins eru samvinnumenn í orði, en láta sig félagsskapinn litlu skipta,
líta á félag sitt sem óviðkomandi og óskyldan aðilja, telja sig eiga
kröfu á félagslegum réttindum og hlunnindum, en hirða lítt um fé-
lagslegar skyldur, álíta einsætt að sitja við þann eldinn, sem bezt
brennur hverju sinni, án allra heilabrota um hversu lengi og glatt
hann logar. Þeir hafa framhjá við hvert tækifæri, sem býðst, kaupa
vörur hvar sem er, selja vörur hverjum sem er, ef þeir þykjast eygja
einhvern ábata, sem oftast, ef ekki ævinlega, reynist blekking ein,
þegar grant er skoðað og upp er staðið. Þeir skaða sjálfa sig, þeir
skaða félagsheildina, en kaupmaðurinn hefur ábatann — eða hver
sem það nú er, sem hlut á að máli hverju sinni.
Þessir ,,gæsalappa“-samvinnumenn eru alltof margir. Framhjá-
tökurnar þykja jafnvel eðlilegar og ekkert tiltökumál. Samvinnu-
hugsunin hefur sljóvgast. í gamla daga, þegar eldur fór um hugi
manna og kaupfélögin börðust fyrir lífi sínu, hefðu slíkir yfirborðs-
samvinnumenn verið taldir óalandi og óferjandi. En þess er líka
rétt og skylt að gæta, að hér er ólíku saman að jafna. Aður voru fé-
lagsmenn kaupfélaganna nokkur hundruð, nokkur þúsund. Nú
skipta þeir tugum þúsunda. Það er eigi hægt að ætlast til þess, að
allir séu þeir jafn heilsteyptir samvinnumenn og brautryðjendurmr
voru og baráttumennirnir, þeir sem skiluðu okkur dýrustum arfi.
Við erum sjálfsagt fæstir gæddir þeim heilhug og hita, jafnvel þótt
við teljum okkur vera góða samvinnumenn. En fái samvinnufélögin
að njóta fulls jafnréttis við sambærilega aðlija í þjóðfélaginu — og
til þess verður að ætlast, jafnvel þótt stundum hafi misbrestur nokk-
ur á orðið — þá er augljóst mál, að sé þeim á annað borð einhver
háski búinn, þá kemur sá hdski innan frd, en eigi að utan. Hættan