Skírnir - 01.09.1988, Page 68
274
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
SKÍRNIR
berg og fyrstu skáldsögur Thors Vilhjálmssonar, Svövu Jakobs-
dóttur og Þorsteins frá Hamri, og er þá ekki allt talið.
Lokaorðin í ritdómi Olafs bera dálítinn keim af frægasta fegins-
andvarpi í íslenskri bókmenntaumræðu: „Loksins, loksins.“ Það
er einmitt titillinn á annarri bók sem út kom í fyrra, fræðiriti Hall-
dórs Guðmundssonar: „Loksins, Ioksins“, en undirtitill þess er
Vefarinn mikli og upphaf íslenskra nútímabókmennta.4 Titill sá,
sem Halldór velur verki sínu af nokkurri dirfsku, bergmálar fleyg
upphafsorð Kristjáns Albertssonar í ritdómi um skáldsögu Hall-
dórs Laxness, Vefarann miklafrá Kasmír, sem út kom 1927:
Loksins, loksins tilkomumikið skáldverk, sem rís eins og hamraborg upp
úr flatneskju íslenzkrar ljóða- og sagnagerðar síðustu ára!5
Kristján leggur ítrekaða áherslu á hið einstaka verk sem markar
tímamót: „Þróun tímaborins íslenzks sögustíls tekur hálfrar aldar
stökk með þessari bók H. K. L.“ AfstaðaHalldórs Guðmundsson-
ar er mjög á sömu lund. Hann kýs þó að rýma eilítið til fyrir öðru
verki sem hann helgar stuttan kafla í riti sínu og minnist á í upp-
hafsorðum:
Islenskar nútímabókmenntir hefjast á þriðja áratugnum. Hafi einhverjir
lesendur Bréfs til Láru verið í vafa um að nýtt tímabil væri hafið í íslenskri
bókmenntasögu hvarf þeim sá vafi með útkomu Vefarans miklafrá Kasmír
röskum tveimur árum síðar. (7)
En þótt Halldór fjalli svolítið um Bréf til Láru eftir Þórberg
skiptir það rannsóknir hans mestu að Vefarinn sé „fyrsta íslenska
nútímaskáldsagan“ (161) og hann notar bók Laxness jafnframt sem
„útgangspunkt til að ræða þróun íslenskra bókmennta fyrsta ára-
tuginn eftir fullveldið 1918“ (8).
Aður en lengra er haldið langar mig að kippa traustari fætinum
undan mínum eigin titli: „Fyrsta nútímaskáldsagan“ er ekki til.
Eða réttara sagt: hún er ekki til sem einstök bók eða afmarkað verk.
Hún er hinsvegar til sem söguleg túlkun. Hægt er að benda á
hvernig tiltekin saga ber með sér ummerki nýs viðmiðs í bók-
menntasögunni, nýrrar afstöðu til viðtekinna forma og boðskipta
í skáldsagnagerð. Aðrir kynnu að benda á tilurð sama eða ámóta
viðmiðs í öðru verki sem fremur ætti skilið að teljast „fyrst“. Hug-
takið „viðmið“ er ættað frá vísindaheimspekingnum Thomas S.