Skírnir - 01.09.1988, Blaðsíða 72

278
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
SKÍRNIR
un sem lá í læðingi. „Eftir útkomuna voru öll mót miklu auðveldari
en áður. Mótunum hafði verið beinlínis ýtt af stað“, eins og Guð-
bergur Bergsson segir sjálfur í formála nýju útgáfunnar. Ennfrem-
ur er það væntanlega rétt hjá Guðbergi að Tómas hefur „ekki skap-
að neina ákveðna stefnu í íslenskum bókmenntum“ (5). Hann los-
aði fremur um það sem kalla má and-stefnu. Ymsum finnst vafa-
laust að hræringarnar sem fylgdu í kjölfar Tómasar hafi verið enda-
sleppar og ekki hafi liðið nema nokkur ár áður en hið svokallaða
„nýraunsæi" tók að ryðja sér til rúms við góðar undirtektir. Þau
mál eru ekki til umræðu hér þótt umfjöllun um „upphaf nútíma-
bókmennta“ hljóti ætíð að skipta máli fyrir mat okkar á öllu sem
kemur á eftir upphafinu.
Nútíminn og bókmenntir
Notkun hugtaksins „nútímabókmenntir" hér að framan kann að
hafa ruglað einhvern í ríminu, enda er hugtakið vandræðagripur.
Algengast er að nota það um allar bókmenntir tiltekins tímabils er
hefst á meira eða minna handahófskenndum tímapunkti sem hent-
ugt er að miða við og nær til þess tíma sem mælt er frá.9 Þetta gerir
Kristinn E. Andrésson í bók sinni íslenzkar nútímabókmenntir
1918-1948 sem út kom 1949. Hann leitast við að gefa yfirlit yfir
helstu verk þessa tímabils, án þess að aðgreint sé hver þeirra eigi
helst tilkall til þess að kallast „nútímabókmenntir“. Notkun Hall-
dórs Guðmundssonar á hugtakinu á meira skylt við aðferð Helenu
Kadecková sem miðar „upphaf íslenskra nútímabókmennta“ við
útkomu þriggja bókmenntaverka, Vefarans, Bréfs til Láru og
„Heljar" eftir Sigurð Nordal, og ræðir einkenni sem hún telur að
geri þau að nútímaverkum.10 Halldór ver dágóðum hluta af riti sínu
í að rökstyðja hvers vegna ýmis bókmenntaverk sem út koma eftir
1918 geta ekki talist til þess „nútíma“ sem hefst með Vefaranum,
heldur til „skandinavísks síðnatúralisma“ (63). Vefarinn mikli
virðist hafa gengið af því fyrirbrigði dauðu:
Hvað sem göllum þess líður sópaði verkið síðnatúralismanum af fátæklegu
borði íslenskra bókmennta og batt enda á alla drauma menntamannanna
um að ef ekki Islendingar allir, þá í það minnsta bókmenntirnar gætu kom-
ist hjá þeirri hugmynda- og menningarkreppu sem fylgir iðnvæðingu og
borgarmyndun. (173)