Skírnir - 01.09.1988, Qupperneq 73

SKÍRNIR
FYRSTA NÚTÍMASKÁLDSAGAN
279
Millistig í bókmenntaumbrotunum sér Halldór í verkum Sig-
urðar Nordals og Gunnars Gunnarssonar á síðari hluta annars ára-
tugarins, en þau segir hann einkennast aí „módernisma af hálfum
huga“. Slíkur hálfgildings módernismi, a. m. k. hjáNordal, á jafn-
framt eitthvað sameiginlegt með verkum sem Halldór kennir við
„aldamótamódernisma". Að mati Halldórs höfðu þessar bækur
mest áhrif á Vefarann mikla. Þær standa mitt á milli raunsæishefðar síðustu
aldar og módernisma millistríðsáranna, augljóslega skrifaðar eftir að natúr-
alismi Zola hefur runnið sitt skeið en áður en Ulysses er orðinn til - nær A
Portrait of the Artist til að halda sér við Joyce. Þær bregðast við klofningi
hugverunnar með hömlulausri huglægni, með því að sökkva sér á kaf í sál-
arlíf höfundarins en birta um leið faustíska leit að hinu algilda og algera.
Mörgum skáldum fannst sem þeim væri útskúfað úr samfélaginu og brugð-
ust við með takmarkalausri sjálfsdýrkun. Sjálfs- og sálarkönnunin var öðr-
um þræði viðbragð við þjóðfélagslegu áhrifaleysi. (138)
Vefarinn mikli er þá væntanlega dæmi um módernisma af heilum
huga. Jafnframt hlýtur maður að álykta að Halldór noti hugtakið
„nútímabókmenntir" (sem Vefarinn tryggir Islendingum) sem
einskonar samheiti fyrir módernisma. Eins og gefið er til kynna í
tilvitnuðum orðum birtist módernismi í bókmenntum hvað öflug-
ast á millistríðsárunum; í honum kemur fram andóf gegn persónu-
sköpun, veruleikalíkingu, byggingu og annarri málformgerð þeirra
bókmennta sem hefðbundnar urðu á 18. og 19. öld.
En Halldóri er í rauninni ekki svo mjög í mun að sýna hvernig
Vefaranum sé stefnt gegn hinni hefðbundnu skáldsögu. Hann hef-
ur meiri áhuga á að sýna fram á hvernig hugmyndaheimur Vefarans
mótast af uppgjöri við þann „aldamótamódernisma“ sem er tilefni
verksins (sbr. bls. 201). Þótt hugtakið „aldamótamódernismi"
gegni meginhlutverki í bók Halldórs er það illa undirbyggt og iðu-
lega vandræðalegt í meðförum höfundar. Auðvitað er rétt að fram
koma á þessum árum ýmis verk, t. d. einmitt A Portrait of theArtist
as a Young Man eftir Joyce, sem eru á einhverju millistigi milli
raunsæisstefnu og þeirra skáldsagna sem einkennast af öflugra
hefðarofi módernismans. En sú kenning að þessi millibilsverk ein-
kennist af kafsundi í „sálarlíf höfundarins" sem hrjáist af „tak-
markalausri sjálfsdýrkun“ er vægast sagt vafasöm.