Skírnir - 01.09.1988, Page 81

SKÍRNIR
FYRSTA NÚTÍMASKÁLDSAGAN
287
„nútímamannsins“? Halldór Guðmundsson segir einmitt að bók
sín hafi það markmið „að athuga hvernig vitund nútímamannsins
barst til Islands“ (12). Seinna talar hann að vísu um „nútímamann-
inn úr evrópskum aldamótamódernisma" (161), þó að Vefarinn og
upphaf nútímabókmennta eigi að einkennast af uppreisn gegn
þessum aldamótamódernisma.27
Ég ætla að geyma mér þetta vandamál örlítið, því það hafa fleiri
leitast við að sjá upphaf íslensks módernisma í útlistun „nútíma-
mannsins". I bókinni Mynd nútímamannsins sér Matthías Viðar
Sæmundsson í skáldsögum Gunnars Gunnarssonar frá árabilinu
1915-1920 „tímamótaverk sem fela í sér uppgjör við hefð og ný-
sköpun hugmyndaheims. A sína vísu ryðja þær braut hinum til-
vistarlega módernisma í íslenskum bókmenntum - enda má finna
ýmsar hliðstæður með Gunnari Gunnarssyni og höfundum á borð
við Thor Vilhjálmsson".28 Matthías tekur fram að verksitt sé „fyrst
og fremst hugmyndagreining“ (9) og skilningur hans á mód-
ernisma virðist einskorðast við efnislegan hugmyndaheim skáld-
sagnanna (sem eru Ströndin, Vargur í véum og Sodir eru einfaldir).
Þar er grundvallaratriði að eitt eiga „öll verk Gunnars á þessu tíma-
bili sameiginlegt: Guð erdauður“ (13). Ennfremursegirhöfundur:
Söguhetjur Gunnars Gunnarssonar eru afsprengi nútíma. Akkillesarhæll
þeirra er vitundin um feigð og endanleika. Vöxtur þessarar sársaukafullu
meðvitundar veldur klofningi innra með þeim og stangast á við tilfinninga-
legar þarfir þeirra. (21)
Greining Matthíasar á sögum og einkum söguhetjum Gunnars
beinist mjög að því að sýna hvernig Gunnar kryfur „þau áhrif sem
gildiskreppan hefur á sálarástand nútímamannsins. Hann sýnir
hvernig upplausn hefðbundinnar heimsmyndar endurspeglast í
sjálfsfirringu og rótleysi; söguhetjur hans eru mótsagnakenndar
verur í leit að sjálfum sér og „guði““ (127). Matthías ber Gunnar
iðulega saman við Thomas Hardy og er það ekki illa til fundið. En
það er undarleg niðurstaða hjá Matthíasi að Gunnar trúi „ekki á
merkinguna eins og Thomas Hardy. Rithöfundurinn enski var
sannfærður um að tilveruvefurinn væri táknrænn, að hlutverk
mannsins væri að leita merkinguna uppi í krafti rökvits síns. Efa-