Skírnir - 01.09.1988, Page 82

288
ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
SKÍRNIR
hyggja Gunnars er rammari og tekur oft til merkingarinnar
sjálfrar; angist hans er djúptækari en hjá Hardy“ (142).
Ef tekið er mið af þeirri skáldsögu Hardys sem Matthías vísar
oftast til,Jude the Obscure, þá sýnist mér hin nístandi írónía, sem
núið er ofan í harmleik sögunnar, vera dæmi um svo myrka lífssýn
og ramma efahyggju að verk Gunnars standist vart samjöfnuð. Hér
skiptir þó meira máli fullyrðing Matthíasar um vantrúna á merk-
inguna, ef hann á við þá merkingu sem liggur til grundvallar boð-
skiptum og þá einkum tengslum verks og lesanda. Slíka merking-
armiðlun tekur Matthías alls ekki fyrir í hugmyndagreiningu sinni.
Hefði það þó verið æskilegt því efnistök Gunnars eru mjög að
hefðbundum raunsæishætti.29
Þrátt fyrir alla kreppu gagnvart Guði og mannfélagi treystir
Gunnar hefðbundnu skáldsagnaformi fyrir örvæntingarfullu er-
indi sínu. Matthías hefur eftir Carl Gad að „í gjörvöllum skáldskap
Gunnars lifir hugsjón um samræmi (Harmoni). Hugsýn um sam-
hengi og einingu býr í sögum hans sem valkostur og raunhæfur
möguleiki“ (132). Birtist þessi hugsjón ekki einna gleggst í merk-
ingarmiðlun verkanna? Söguhöfundur heldur vel utan um allar
persónur sínar og býr þeim örlög eftir tragískum leiðum sem
stundum eru langsóttar en þó skiljanlegar útfrá umhverfi og að-
stæðum. Hefðbundin veruleikalíking Gunnars skiptir hér megin-
máli, þótt Matthías taki af alefli undir það sjónarmið höfundar
sjálfs að samfélagslegt sjónarsvið, t. d. í Ströndinni, sé bara hjálp-
argagn til að „varpa ljósi á örlög einstaklingsins á jörðinni" (27);
„Strandlífið í sjávarþorpinu á að vísa til aðstæðna manna hvar og
hvenær sem er“ (66). (Það er athyglisvert að Halldór Guðmunds-
son leggur svo mikla áherslu á að finna módernismanum félagslegt
samhengi að hann allt að því flytur evrópska stórborg uppá Island
þriðja áratugarins, en Matthías Viðar kann best við módernismann
í existensíalísku tómarúmi.)
I stað „tilvistarlegs módernisma" fer líklega betur að nota um
þessi verk Gunnars hugtak sem fyrir kemur í ensku ágripi af bók
Matthíasar, nefnilega „existentialist realism“ (186).
Halldór Guðmundsson gagnrýnir Matthías á svipuðum nótum í
„Loksins, loksins“ og bendir á að „efinn“ í verkum Gunnars nái
„ekki til glímunnar við formið“ og að sögumaður útmáli „örvænt-