Skírnir - 01.09.1988, Side 85

SKÍRNIR
FYRSTA NÚTÍMASKÁLDSAGAN
291
eitt megineinkenni módernískra bókmennta? Ég tel að „mynd nú-
tímamannsins" í þeim skilningi sé ekki raunsæisleg lýsing á gildis-
krepptum og lífsfirrtum einstaklingi í guðlausum heimi. Nútíma-
maðurinn í módernískum skáldskap er frekar vera sem losnað hef-
ur úr þeim merkingarvef sem gerir örlög hennar skiljanleg sam-
kvæmt boðskiptahefðum sem ríkja í samfélaginu og raunar í mest-
öllum skáldskap líka. Samt eru þessar hefðir hið eina sem tryggir
manninum merkingu. Josef K. í Réttarhöldunum eftir Kafka er
handtekinn að morgni dags án þess að fá að vita hvaða glæp hann
hefur drýgt. Þótt hann sé látinn laus aftur getur hann ekki annað en
elt réttarhöldin uppi til að fá að vita hver sökin sé. En yfirvöldin
búa yfir merkingunni og láta hana ekki af hendi. Jafnframt neitar
sagan lesanda um raunsæislega skýringu á atburðum sem hún þó
setur fram á yfirveguðu raunsæismáli. Og um leið og við spyrjum:
Hvaðan kemur þessi merking ? - þá rennur hún úr greipum okkar.
I slíkri glímu við vald og merkingu geta hugmyndir um guð og
dauða guðs verið gagnlegar sem tákn fyrir örlög merkingar í
skáldskap, þótt ég sé ósáttur við hlut þeirra í áðurgreindri existens-
íalískri túlkun Matthíasar Viðars. Líta má á Guð sem frumtákn fyr-
ir uppsprettu merkingar, þ. e. sem tryggingu fyrir því að allt tákn-
kerfið búi yfir merkingu. Jafnframt er hann hið yfirskilvitlega
táknmið sem baktryggir tengslin á milli annarra táknmynda (t. d.
orða) og táknmiða. Frægt er slagorð Nietzsche um að Guð sé
dauður, en öllu merkari er þó sú yfirlýsing hans að Guð sé ekki
endanlega dauður á meðan til sé málfræði. Guð er félagslegur
merkingarsáttmáli sem felst í tungumálinu og um leið er hann tákn-
mynd valds. A meðan til er reglubundinn merkingarvefur getur
einstaklingurinn komið sér fyrir í honum og spunnið orðræðu sína
í samræmi við hann.
Margröddun: rásir öfganna
Hvað gerist ef reynt er að hafna táknkerfinu, afneita guðlegri
forsjá? Viðbúið er að það raski hefðbundnum valdaafstæðum inn-
an málheims verksins. Minna má á tilvitnuð orð Halldórs Laxness
um „nútímamanninn" í verkum Dostójevskís, manninn sem hefur
ótal lífsskoðanir án þess að nein þeirra sé hans eigin. Þetta viðhorf