Skírnir - 01.09.1988, Side 115

SKÍRNIR FRÁ LANDNÁMSTÍMA TIL NÚTÍMA
321
horfa var að nú var borin virðing fyrir hinum gömlu textum um
landnámið. Ekki var beitt brögðum með því að hrófla við textun-
um, andstætt því sem tíðkaðist á miðöldum. Textarnir voru nú
hafðir óbreyttir og þeim miðlað þannig, oft þýddum á latínu, og
um innihald þeirra var ekki efast, þrátt fyrir ósamkvæmni og botn-
leysur. A sautjándu öld voru textarnir fyrst gefnir út á prent.
Þessi textaútgáfa sem gerð var án nokkurra fyrirvara um áreiðan-
leik þess sem textarnir sögðu hafði allt öðru hlutverki að gegna en
hin handritaða ritstýring textanna á miðöldum. Það er þó vert að
taka eftir því að þeir miðaldamenn og húmanistar, sem rjáluðu við
landnámshugtökin og létu í ljós skoðanir á þeim, tilheyrðu ís-
lenskri yfirstétt. Fulltrúar hinnar nýju umfjöllunar um gömlu
landnámshugtökin voru sagnfræðingar á borð við Arngrím Jóns-
son í byrjun 17. aldar og Þormóð Torfason nálægt aldamótunum
1700. Aðra mætti einnig nefna, eins og hinn lærða biskup Þórð
Thorlacius á 17. öld.3
Um 1700 kemur í fyrsta skipti fram í heimildum nútímaleg gagn-
rýnin efahyggja gagnvart gömlu skoðununum á landnáminu. Það
var tímanna tákn að þessi efi var látinn í ljós af Islendingi sem hafði
heimildaefnið fullkomlega á valdi sínu, en hafði ekki neinna meiri-
háttar hagsmuna að gæta sem jarðeigandi á Islandi eða aðnjótandi
arðs af íslenskum jarðeignum. Það var Arni Magnússon prófessor.
I skjóli stöðu sinnar sem konunglegur embættismaður í návist
hirðarinnar í Kaupmannahöfn gat hann dregið í efa að hinar fornu
ættartölur væru réttar og um leið efast um tímatalið og gömlu tíma-
bilaskiptinguna. Eftir ýtarlega rannsókn á fjölda ættliða í Land-
námabók komst Arni að þeirri niðurstöðu að margar ættartalnanna
gætu ekki verið réttar af tímatalsástæðum og skrifaði:
. . . þar til er létt að svara. Genealogiæ [ættartölurnar] eru mutilæ [bjagað-
ar], kannski og sumar falsæ [falsaðar].4
Þessara viðhorfa gætti ekki hjá landa Árna og starfsbróður, Þor-
móði Torfasyni. Verk Þormóðar voru prentuð snemma á átjándu
öld og höfðu þess vegna áhrif. Þar voru gömlu frásagnirnar um ís-
lenska landnámið endurteknar.
Seint á átjándu öld tók Jón Eiríksson þessa hefðbundnu afstöðu
í deilum við þýska upplýsingarsagnfræðinginn A. L. Schlözer um
21 — Skírnir