Skírnir - 01.09.1988, Qupperneq 116

322
SVEINBJÖRN RAFNSSON
SKÍRNIR
áreiðanleik íslenskra miðaldaheimilda.5 Þá var hún einnig ítrekuð
með nýrri prentútgáfu af Landnámabók með latneskri þýðingu.6
Jafnframt var jarðvegurinn undirbúinn undir hina rómantísku
söguskoðun um landnám Islands og landnámstíma. Allt frá síðari
hluta átjándu aldar til upphafs þessarar aldar var lífvænlegt og frjótt
umhverfi fyrir gömlu landnámshugtökin meðal íslenskra jarðeig-
enda og bænda.
Þegar trúin á landnámstímann var sem heitust á nítjándu öld
komu fram atriði í sögurannsóknum Islendinga sem um sumt líkt-
ust vélabrögðum miðalda varðandi texta Landnámabókar. Vissu-
lega voru ekki miðaldir á nítjándu öld og menn urðu að gæta virð-
ingar húmanista fyrir réttum texta, svo að ekki kom til greina að
breyta textunum sjálfum. En ritgerð Guðbrands Vigfússonar um
tímatal í Islendingasögum sem gefin var út 1852-567 er ein viða-
mesta tilraunin sem gerð var í anda rómantíkurinnar til að taka upp
og játa trú á gömlu goðsögulegu söguskoðunina um skýrt afmark-
aðan landnámstíma. Tilraunin til að samræma misheppnaðist auð-
vitað, tímatal ættrakninganna gekk ekki upp. Það hafði Arni
Magnússon séð um það bil hundrað og fimmtíu árum fyrr. En
niðurstaða Guðbrands var fyrirfram ákveðin og hann áleit frásagn-
ir gömlu miðaldaheimildanna sannar og réttar í öllum aðalatriðum.
Hann dró því ekki rökréttar niðurstöður af athugunum sínum með
sama hætti og Arni Magnússon.
A þessari öld hefur stöðugt dregið niður í þeim röddum sem telja
íslenskan landnámstíma í samræmi við frásagnir miðalda og æ
minna hefur þótt til slíks landnámstíma koma. Sú þróun hefur orð-
ið jafnhliða því að viðurkennt hefur verið að ekki sé allt satt eða
trúlegt sem stendur í gömlu miðaldafrásögnunum.
I byrjun aldarinnar var Björn M. Olsen meðal hinna fremstu á
Islandi í gagnrýninni á landnámsfrásagnirnar, greinilega undir á-
hrifum rannsókna Edwins Jessens. Mikið af rannsóknum Björns
M. Ólsens á þeim kom út á dönsku.8 Rannsóknir Finns Jónssonar
á landnámsfrásögnunum einkennast hins vegar af einkennilegri
textatrú. Hin ákafa dýrkun hans á textunum og stafsetningu þeirra
virðist yfirskyggja og kæfa ýmsa möguleika til efnislegrar gagnrýni
á innihald þeirra og fullyrðingar. Að vissu leyti er meðferð Finns
Jónssonar á textunum dæmigerð um rannsóknir sem skortir marg-