Skírnir - 01.09.1988, Blaðsíða 156

362
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
einhver viðmið um rétt og rangt og gildandi lög eru stundum á
skjön við þessi viðmið, meðal annars vegna þess að bókstafur
þeirra breytist ekki þótt siðferði þróist. Náttúruréttur er ekkert
annað en lögin eins og þau væru ef þau væru löguð til, eða rétt,
þannig að hvergi væri neitt misræmi milli þeirra og þess siðferði-
lega sannleika sem menn hafa æðstan höndlað.
Eins er með siðferðilega þekkingu og vísindalega þekkingu að
þótt hún þróist þá vantar trúlega mikið á að menn hafi fundið
endanlegan sannleika. Sé slíkur endanlegur sannleikur til þá má líta
svo á að hinn eini sanni náttúruréttur sé lög sem falla í einu og öllu
að siðferði sem er algerlega fullkomið, en slíkt siðferði er víst
hvergi til, nema ef til vill í huga Guðs.
Að mínu viti er náttúruréttarhugtakið ómissandi í réttarheim-
speki og stjórnspeki. Menn hljóta að gera sér hugmyndir um full-
komnari rétt og betri stjórnskipan en þeir búa við og líta á réttar-
bætur sem skref í átt til náttúrulegri laga sem betur samræmast
mannlegu eðli.
1. Ríki náttúrunnar
Meginviðfangsefni Lockes í Ritgerð um ríkisvald er að draga mörk
harðstjórnar og löglegs valds og rökstyðja að mönnum beri skylda
til þess að hlýða löglegu valdi en þeir megi grípa til vopna gegn
harðstjórn og reka hana af höndum sér. Sú aðferð sem Locke notar
til þess að draga þessi mörk er að sýna hvernig ríkisstjórn getur
komist á og starfað án þess að nein lög séu brotin eða gengið sé á
rétt nokkurs manns.
Þessi aðferð krefst þess að gerð sé grein fyrir þeim lögum sem
gilda og þeim réttindum sem menn hafa áður en þeir setjast í sam-
félag og eru seldir undir ríkisvald. - Enda er tómt mál að tala um að
stjórn komist á án þess að réttur sé brotinn á mönnum nema gerð
sé grein fyrir því hvaða réttur það er sem ríkið gæti brotið gegn.
Þennan rétt, eða þessi lög, nefnir Locke náttúrurétt (Law of
nature). Réttarstöðu fólks, sem ekki lýtur neinu ríkisvaldi, nefnir
hann ríki náttúrunnar (State of Nature). Locke er heldur fáorður
um ákvæði þessa náttúruréttar. Um fáein atriði tekur hann þó af öll
tvímæli: Hið fyrsta er það að í ríki náttúrunnar hafa allir menn jafn-