Skírnir - 01.09.1988, Side 160

366
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
um samfélagssáttmála nauðsynleg til þess að draga mörk löglegs
valds og harðstjórnar. Astæðan er einfaldlega sú að enginn getur
svipt annan rétti sínum án þess að brjóta á honum. Eina leiðin til
þess að menn missi þessi réttindi án þess að órétti sé beitt er því sú
að þeir afsali sér þeim ótilneyddir. Að forsendum Lockes gefnum
hlýtur löglegt ríki því að grundvallast á samfélagssáttmála. I næsta
kafla mun ég færa rök að því að skynsamlegt sé að fallast á þessar
forsendur Lockes um réttarstöðu fólks í ríki náttúrunnar.
Nú hljóta menn að spyrja hvernig fólk geri þennan sáttmála við
samfélagið. Locke gefur í skyn að þeir gefi lögum þess þegjandi
samþykki sitt með því einu að vera í landinu og að þetta þegjandi
samþykki skuldbindi þá til þess að lúta lögunum.
hver maður sem á eða nýtir einhvern hluta af yfirráðasvæði ríkisins, gefur
þar með þegjandi samþykki sitt og er jafn skuldbundinn og hver annar til
að hlýða lögum ríkisins meðan á þessu stendur. Petta gildir hvort heldur
hann á landareignir þar, [...], eða gistir aðeins í landinu vikutíma eða svo.
(119)
Ég held að þessi kenning Lockes sé tæpast tæk eins og hann setur
hana fram. Það eitt að ala aldur sinn í ættlandi sínu þýðir engan veg-
inn að maður samþykki að hlýða lögum þess. Flestir sitja um kyrrt
vegna þess að það liggur beinast við þeim. Nokkra binda skyldur
við vini og venslamenn og einhverja ást á sinni heimasveit. Þessar
ástæður fela engan veginn í sér að menn sættist á stjórnarfarið. Og
jafnvel þótt menn sætti sig við það og sitji um kyrrt af þeim sökum
er hæpið að líta svo á að það eitt jafngildi því að þeir undirriti samn-
ing við samfélagið. Hvernig taka menn þá á sigþær skuldbindingar
sem samfélagssáttmálinn felur í sér? Lg held að kenningu Lockes sé
best borgið með því að segja að menn selji sig undir lög ríkisins með
því að láta það í ljós í orði eða verki að þeir vilji að lög þess séu virt
af öðrum. Mönnum ber skylda til þess að hlýða þeim reglum sem
þeir vilja að aðrir lúti. Með því að láta það í ljós að þeir vilji að aðrir
hlýði lögunum leggja menn sjálfviljugir á sig þá skyldu að fara að
lögum. Ég hygg að óhætt muni að slá því föstu að allir þeir sem búa
við sæmilega mannúðlegt stjórnarfar og taka þátt í lífi þjóðar sinnar
(kjósa í kosningum, krefjast lögbundinna réttinda, nýta sér þjón-
ustu sem samfélagið veitir lögum samkvæmt, taka þátt í stjórnmál-