Skírnir - 01.09.1988, Side 163

SKÍRNIR
STJÓRNSPEKI LOCKES
369
til annars en þess að stjórna innan ramma hefðarinnar og halda
henni við. Þegar menn sættast á þátttöku í samfélaginu, þá hljóta
þeir að sættast á það eins og það er og vera óbundnir verði mjög
róttækar breytingar gerðar á því. Þessi sannindi fela það í sér að
hefðir skuli virtar og meirihlutinn geti ekki tekið upp á því að
breyta stjórnskipaninni eins og honum sýnist án þess að ganga á
þau grið sem minnihlutamönnum voru heitin þegar þeir gengu í
samfélagið.
3. Náttúruréttur
Kenning Lockes um réttarstöðu fólks í ríki náttúrunnar kveður á
um ýmis boð og bönn sem þar gilda. Locke virðist álíta að þessi
boð og bönn meini mönnum fleira en að brjóta gegn rétti annarra,
því meðal annars telur hann náttúruréttinn banna mönnum að
svipta sig lífi og selja sig í ánauð. Auk þess skyldar hann hvern
mann til þess að verja líf sitt og annarra manna. Locke notar þessa
kenningu um skylduboð í ríki náttúrunnar, samhliða kenningunni
um samfélagssáttmála, til þess að draga mörk löglegs valds. Hann
heldur því fram að ríki sé ólöglegt ef menn bregðast þeim skyldum
sem náttúruréttur leggur á þá með stofnun þess eða inngöngu í það.
Af þessu leiðir ýmislegt um skilyrðin sem ríki þarf að uppfylla til
þess að vera réttmætt. Af því að mönnum beri skylda til að varð-
veita eigið líf leiðir meðal annars það að þeir mega ekki ganga í sam-
félag ef sáttmáli þess meinar þeim að sjá lífi sínu borgið. Af því að
engum leyfist að ganga á rétt annarra leiðir að menn geta ekki
stofnað samfélag sem ver glæpi gegn þeim sem standa utan þess.
Eins og Locke leggur málið fyrir er helst á honum að skilja að sam-
félagssáttmáli sem ekki virðir boð og bönn náttúruréttar sé ógildur.
Þar sem náttúruréttur er ekkert annað en kröfur réttlætisins er eðli-
legast að skilja Locke svo að hann dæmi alla óréttláta samfélagssátt-
mála ógilda. Ogildur samfélagssáttmáli getur vitaskuld ekki rétt-
lætt neitt ríki, enda telur Locke að valdstjórn sé því aðeins lögmæt
að hún starfi í samræmi við umboð, sem henni hefur verið veitt, án
þess að þeir sem umboðið veittu hafi þar með brotið gegn boðum
náttúruréttar. Samræmist umboðið ekki þessum boðum, þá er það
ógilt að mati Lockes.
24 — Skfrnir