Skírnir - 01.09.1988, Side 170

376
ATLI HARÐARSON
SKÍRNIR
eitt mikilvægasta framlag Lockes til stjórnmálanna. Með þessa
kröfu að vopni hefur frjálslynt fólk náð raunverulegum árangri í
viðleitni sinni til þess að halda aftur af valdinu og gera samfélagið í
raun og veru að félagi frjálsra manna.
En hvernig á að skilja þessa kröfu um að ríkisvaldið skuli lúta því
siðferði sem gildir í samskiptum fólks ef þeir sem undir valdið eru
settir hafa ekki einn „sið“ eða einn skilning á því hvaða reglur skuli
gilda í samskiptum manna á meðal? Eg held að svarið við þessari
spurningu sé það, að sé þjóðin ekki í öllum aðalatriðum sammála
um hvað er réttlátt og hvað ekki, þá er ekki kostur á neinum samfé-
lagssáttmála sem réttlætt getur að hún lúti einni valdstjórn.
Ég vék að því hér að framan að innihald samfélagssáttmála geti
tæpast verið annað en stjórnarfars- og réttarhefð eða stjórnarskrá.
Locke taldi að menn veittu þessum sáttmála þegjandi samþykki sitt
með því einu að halda sig innan landamæra ríkisins og að slíkt sam-
þykki sé gilt og bindandi ef sáttmálinn er réttlátur, eða í samræmi
við náttúrurétt og kröfur skynseminnar. Ég vil bæta því við að
menn veiti þetta samþykki sitt ekki með því einu að vera í landinu,
heldur með því að vera þar og láta í ljós að þeir vilji að lög þess séu
virt. Ennfremur vil ég bæta því við kenningu Lockes að menn geti
ekki veitt svona samþykki og tekið það alvarlega nema þeir trúi því
að lög ríkisins séu réttlát og skynsamleg. Að síðustu bæti ég því enn
við, að ef menn trúa því að sáttmáli samfélagsins sé réttlátur, þá
komist þeir trauðla hjá því að veita honum samþykki sitt. I þessum
viðbótum við kenningar Lockes felst meðal annars það, að menn
geta ekki haft með sér gildan samfélagssáttmála og byggt saman
réttlátt ríki undir löglegri stjórn, nema þeir séu sammála um ein-
hverja hefð eða stjórnarskrá, sem gefur sáttmála þeirra innihald.
Forsendur réttláts ríkis eru því að nægileg eindrægni sé með þjóð-
inni til þess að hún geti staðið saman um grundvöll stjórnarfarsins
og að stjórnarfarið sé með þeim hætti að allir geti staðið saman um
það. Til þess að þetta geti orðið þarf valdið að vera skorðað innan
nógu þröngra marka til þess að allir sæmilega skynsamir menn geti
sætt sig við það.