Skírnir - 01.09.1988, Síða 222

428
EGILL EGILSSON
SKÍRNIR
I heild er mikill fengur að þessu verki, og ánægjulegt að þetta litla samfé-
lag geti státað af hlutum sem stærri samfélög væru fullsæmd af.
Egill Egilsson
Jón Dan
1919
ÁRIÐ EFTIR SPÖNSKU VEIKINA
Skáldsaga - Ástarsaga.
Bókaútgáfan Keilir 1987.
HéR ER UM að ræða skáldsögu sem reist er á endurminningum. Höfundur
lítur til þess þegar hann, barn að aldri, missir báða foreldra sína með stuttu
millibili. Hann kýs ekki að fara hefðbundna leið sjálfsævisögunnar heldur
nýtir sér skáldsöguformið. Þetta gerir honum kleift að fást við efnið með
óbundnari hætti en ella. Hann á þess kost að auka miklu við efnivið sinn:
Skapa persónur, samræður og sviðsetja með margs konar móti og notfæra
sér yfirleitt öll stílbrögð skáldsögunnar. Á hinn bóginn á hann við þann
vanda að etja að efnið er honum af skiljanlegum ástæðum afar nákomið og
því ekki þrautalaust að skoða það úr þeim fjarska sem ef til vill er æskilegur
til þess að öll hlutföll verði eðlileg og ekki gæti of mikillar tilfinningasemi .
í frásögninni. Segja má að skáldsagan verði stundum undir í glímunni en
endurminningarnar ofan á. Of mikið efni er dregið saman en lögmál eigin-
legrar skáldsögu látin þoka að nokkru. Sögusviðið er Vatnsleysuströndin-
heimabyggð höfundar. Hann kýs að breyta nöfnum sumra bæja og einnig
flestra persóna. Vandi hans liggur þó ekki síst í því að afmarka efni sitt vel
og velja af kostgæfni þær persónur í söguna sem geta gefið henni gildi sem
skáldsögu. Hér hefur honum einna helst orðið á. Að öllum líkindum hefði
sagan orðið listrænni ef persónur hefðu verið færri og þær allar haft hlut-
verki að gegna með tilliti til heildarbyggingar sögunnar. En í þessu sam-
bandi er eins og höfundur sé fjötraður af hinum sögulegu staðreyndum sem
skáldverkið er reist á. Hann kinokar sér við að fækka að marki þátttakend-
um í þeirri sögu sem hann skapar úr veruleika lífsins.
Sagan spannar rúmt ár - nánar tiltekið árið 1919 - eins og titill bókarinn-
ar ber með sér. Fyrstu kaflarnir fara þó í að rekja forsögu atburðanna og all-
oft eftir að meginsagan er hafin grípur höfundur til þess að greina frá atvik-
um úr æviferli persónanna sem átt hafa sér stað fyrir árið 1919. Teygir sagan
sig því stundum allt aftur til aldamóta.
Kona að nafni Valgerður Pálsdóttir er aðalpersóna bókarinnar og er hún
orðin liðlega fimmtug þegar sagan hefst. Hún býr í Reykjavík og hefur
aldrei gifst. Telur sjálf að hún sé ófríð og að ástin muni ekki vitja sín í lífinu.
Orlögin haga því þó þannig að hún ræðst til ekkjumanns, sem heitir Jóhann