Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Page 37

Cunnar J. Gunnarsson
Fjórir þræðir í Fórnin eftir Andrei Tarkovsky
Inngangur
Getur einn maður fært þá fóm sem getur bjargað honum sjálfum eða jafn-
vel öllum heiminum? Hvað fær hann til að bjóða fram slíka fóm og standa
við hana? Er eitthvert gagn að slíkri fóm? Spurningar af þessu tagi vakna
andspænis kvikmynd Andrei Tarkovskys, Fórnin (Offret - Sacrificatio).
Sjálfur hefur hann sagt í viðtali að myndin fjalli um sjálfsfóm að kristnum
skilningi.1 Hann er í viðtalinu gagnrýninn á efnis- og framfarahyggju nútím-
ans og bendir á að við getum ekki eingöngu byggt á hinu efnislega, við
getum ekki lifað án þess að gefa svigrúm fyrir andlegan þroska okkar. Kvik-
myndin Fórnin hafi sprottið upp úr slíkum hugmyndum. í bók sinni Sculp-
ting in time leggur hann áherslu á það sama:
Mér virðist sem einstaklingurinn nú á dögum standi á krossgötum, and-
spænis því að velja hvort hann ætli að leggja kapp á að vera blindur neyt-
andi, þræll óstöðvandi framrásar nýrrar tækni og óendanlegrar ávöxtunar
efnislegra gæða, eða að leita leiðar sem stuðli að andlegri ábyrgð, leiðar
sem að lokum feli ekki aðeins í sér frelsun hans sjálfs, heldur endurlausn
samfélagsins í heild; með öðrum orðum að snúa sér til Guðs.2
Hér og í ýmsu öðm sem Tarkovsky skrifar um Fórnina endurómar að
vissu leyti kunnur texti úr Biblíunni: „Eigi lifir maðurinn á einu saman
brauði, heldur á hverju því orði, sem fram gengur af Guðs munni“ (Mt 4.4).
Það er áhugaverð hliðstæða í ljósi þess að mynd Tarkovskys, Fórnin, er
römmuð inn með tilvitnun í upphafsorð Jóhannesarguðspjalls: „í upphafí
var orðið....“ Tarkovsky er einmitt þeirrar skoðunar að nútímamaðurinn lift
á brauði einu saman og hafi afneitað Guði.3
Tarkovsky gerir sér grein fyrir að hugmyndin um sjálfsfórn sé nútíma-
1 Epelboin, 1986.
2 Tarkovsky, 1986, s. 218.
3 Tarkovsky, 1986, s. 228.
35