Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Page 54

nútíma samfélaga í átt til glötunar. Það verður að svipta burt grímunni ef
mannkynið á að verða hólpið.40
Alexander fómar bæði vitsmunum sínum, efnislegum eigum og fjöl-
skyldu og ákveður að lifa í þögn. Þetta gerir hann til að bjarga bæði sjálfum
sér, drengnum, fjölskyldu sinni og öllum heiminum. Það er í sjáfu sér lítið
vit í hugmyndinni um að heimsækja Maríu til að samrekkja henni. Það er
heldur ekkert vit í að brenna hús og allar eigur fjölskyldunnar og gefa sig
þögninni á vald. En Alexander gerir það samt, hann afneitar öllu og færir
óskiljanlega fórn. En við það verður hann lifandi Kristsíkon, útvalinn af
Guði. Orðið verður hold!
Niðurstaða
í hugleiðingum sínum um Fórnina í Sculpting in time er Tarkovsky mjög
gagnrýninn á þróun nútíma samfélags og menningar. Honum virðist við
vera að týna sjálfum okkur í dýrkun okkar á efnislegum gæðum og eftirsókn
eftir tæknilegri framþróun. Við nærumst á brauði einu saman. Meiri hluti
fólks á enga trú, viðhorf þess eru algjörlega byggð á raunhyggju.41 And-
spænis þessu setur hann fram róttæka hugmynd um sjálfsfórn að kristnum
skilningi sem leið til endurlausnar. Kvikmyndin Fórnin er líking eða dæmi-
saga um slíka fórn sem leysir úr viðjum efnishyggjunnar og skapar mögu-
leika fyrir nýtt andlegt líf, trú á Guð, og umhyggju fyrir náunganum. Með
mynd sinni dregur Tarkovsky fram margvíslegan vanda nútímamenningar
og þá hættu sem steðjar að henni og spyr áleitinna tilvistarspurninga sem
hann ætlar okkur sem áhorfendum að takast á við. Athyglisvert er að sá
vandi og þær spurningar sem myndin fæst við virðist ekki síður eiga við nú
og fyrir þeim tuttugu árum sem liðin eru síðan myndin var gerð. Því má enn
líta á hana sem spámannlega rödd í samtímanum.
Þótt túlkun flókinnar myndar á borð við Fórnina sé engan veginn einhlít,
leyfí ég mér að halda því fram að þeir meginþræðir í margræðum vef
hennar, sem hér hafa verið dregnir fram, vísi allir í eina átt. Þungamiðjan í
málverki da Vincis, María með Jesúbarnið og lífsins tré sem sprettur upp af
sambandi þeirra, bendir til Krists og fórnar hans og kallar eftir kraftaverki
sem gætt geti visnaða menningu lífi. Um leið vísar málverkið til sambands
Maríu og Alexanders og þess sem það getur af sér. Miskunnarbænin í aríu
Bachs áréttar nauðsyn kraftaverksins og andlegrar endurnýjunar og afhjúpar
sem slík stöðu mannsins sem hefur afneitað Guði og getur ekki annað en
40 Tarkovsky, 1986, s. 227.
41 Tarkovsky, 1986, s. 228.
52