Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 79

Verður blóð vort þá fyrst rautt og heitt og lifandi
þegar vér liggjum helsærðir í valnum
og það fossar niður í rúst vorrar glötuðu ættjarðar?27
Trúarleg ljóð
Þau ljóð sem flokkast beinlínis sem trúarleg þegar rýnt er í efnissnið þeirra
eru hið eiginlega viðfangsefni þessarar greinar. I sambandi við þau verður
þó vikið að ljóðum úr öðrum flokkum sem varpað geta frekara ljósi á þau.
Stefin sem fyrir koma í trúarlegum ljóðum Sjödœgru eru að sumu leyti
ný miðað við tímabilið fram til Sóleyjarkvœðis. Hér eru María mey, Kristur,
dauðinn og upprisan í forgrunni. Af þessum stefjum var Kristur mjög fyrir-
ferðarmikill á fyrra tímabilinu en mun síður í Sjödægru. Þegar um Maríu er
að ræða væri e.t.v. réttara að segja að það sé móðurímyndin, guðsmóðirin
og móðir skáldsins, sem ort sé um og renna þær stundum saman í eina og
sömu persónu. Móðurstefið er jafnframt fyrirferðarmest af hinum trúarlega
hlöðnu stefjum bókarinnar og verður af þeim sökum fyrst vikið að því.28
27 Jóhannes úr Kötlum 1976: 58-59. A'ar/)ö.vi,v-hugsunin virðist líka koma fram í Ragnarökum. Jóhannes úr
Kötlum 1976: 36.
28 Móður- og Manustefin höfðu komið fram áður í kveðskap Jóhannesar, m.a. má benda á tvö mjög ólík
ljóð. í Til mömmu í Bí bí og blaka (1926) hugsar Ijóðmælandinn til æsku sinnar og ekki síst þess trúar-
uppeldis sem það fékk. Þar er þráfaldlega vísað í sálminn Ó. Jesú, bróðir besti. Jóhannes úr Kötlum 1972:
138-139.1 hinu ljóðinu hefur móðurímyndin víðtækari merkingu og nær í senn yfir Maríu guðsmóður og
heimsbyltinguna sem leiða mun til friðar og réttlætis. Er hér átt við ljóðið Kom til mín í Sól tér sortna
(1945). Þar ákallar ljóðmælandinn „móður allra þjóða" og „móður guðs og rnanna" er hann biður að koma
til sín „með lausnarann í fangi". Lokaerindi ljóðsins er mikilvægt.: „Fest þú upp á himin blá/þinn friðar-
boga/yfir bleikum Kænugarði,/þar sem hjörtun loga./Kom til mín, því ég er allt, sem þjáist.“ Jóhannes úr
Kötlum 1974: 63. f þessu ljóði eins og ýmsum öðrum ljóðum Jóhannesar má greina vísanir í þjóðkvæði
og og þulur. Er Sóleyjarkvœði e.t.v eitt besta dæmið um slíkt. I þessu ljóði biður hann t.d. móður guðs og
manna að koma til sín „... að kemba ullu nýja.“ Sama heimild: 61 Tilvísun í þuluna Tunglið, timglið taktu
mig kemur fyrir í fleiri ljóðum Jóhannesar. Kvæðabálkurinn Mannssonurinn er að stofni til frá svipuðum
tíma. Þar heitir síðasta ljóðið Móðirin og fjallar um Maríu. Annað síðasta erindi þess er þannig: „Móð-
irin, upphaf og endir mannanna sona/- allra sem rísa og líka hinna sem falla -/áfram um veg hinna eilífu
þjáninga gekk." Jóhannes úr Kötlum 1973: 41. Þama er því ort um Mater dolorosa (sjá síðar). Lokaer-
indið er einnig athyglisvert í ljósi þess að í Sjödœgru ræðir Jóhannes um Maríu guðsmóður: „Hún var ei
guðsmóðir, heldur sú fávísa kona,/heilög í anda, sem trúði og vonaði á alla,/en pínu og dauða síns ljúfl-
ings að launum fékk.“ Jóhannes úr Kötlum 1973: 41. Sjá og Hjalti Hugason 2004:83. Silja Aðalsteins-
dóttir (2004:236) hefur bent á að María hafi verið vinsælt viðfangsefni skálda um 1940. Það er ugglaust
rétt en skýrir þó ekki Maríu-skáldskap Jóhannesar úr Kötlum nema að litlu leyti og alls ekki í ljóði eins
og t.d. Mater dolorosa.
77