Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1984, Qupperneq 29

múlaþing
27
að konunni lifandi í margt ár, og getið við 4 eða 5 börn, og var ekki að
gjört. Margar konur vildu þá eigi missa eljur sínar af heimili, og mörg
var þá ill sambúð og óhreinleg“.
Tómas Sæmundsson sagði 1836:
,,Drykkuskapur og lauslæti ætla ég aldrei hafa komist jafnhátt og nú,
og eftir ávöxtunum að dæma miklu hærra fyrir norðan en í eystri hluta
Sunnlendingafjórðungs. Sextíu brennivínstunnur hrökkva nú ekki þar
sem fyrir tuttugu árum nægðu fimmtán, og hér eru við annaðhvort
fótmál þeir, sem drýgt hafa hór tvisvar og þrisvar sinnum. Og svo er
dómur alþýðu um þennan hlut orðinn vihtur, að það mælist illa fyrir hjá
mörgum, ef konan telst nokkurntíma undan því að biðja þvílíka menn
undan peningaútlátum; en ekki þarf þó að telja konum þvílíkar fyrir-
bænir til mikillar dyggðar, því þær eru oftast af illum rökum sprottnar:
hræðslu, nísku og tilfinningaleysi þess, sem fahegt er og sómasamlegt.
Varla er það hjú í vist, karl né kona, sem ekki hafi barn í eftirdragi, og
er það ótrúlegt, hverju aldarhátturinn fær um þetta til vegar komið“.
Víkjum nú aftur að broti Svanhildar á Steinsnesi. Sem áður segir
vakti það meiri athygli en eha, af því að sökudólgurinn var kona, en í
þessu tilviki sætti einnig nokkrum tíðindum, að Jón sökunautur hennar
var ófermdur. Samkvæmt konunglegri tilskipun frá 1746, 13. grein,
sem enn var í gildi, áttu þeir, sem sekir urðu að legorðum, áður en þeir
fermdust í kristindómi, að standa opinberar skriftir, bæði skötuhjúin
saman, þó annað væri fermt. En hafi þau orðið brotleg án hjúskapar-
loforðs, skyldu þau þar að auki höfð í gapastokk þrjá sunnudaga í röð,
þegar fólk gengi ’úr kirkju.
Gapastokkur hafði raunar verið afnuminn sem refsitæki 1809. Jón og
Svanhildur hafa sennilega sloppið við refsingar, nema ef til vill smá-
vægilegar sektir. Enda hefði setið illa á Sunnmýlingum að beita harð-
ræðum í málum sem þessu. Magnús Stephensen segir í Klausturpóst-
inum 1819, að síður en svo hafi dregið úr fæðingum óskilgetinna barna.
Sjáist það best í Suður-Múla-, Hegranes- og Strandasýslum, þar sem
annað til þriðja hvert barn hafi verið fætt utan hjónabands árið áður. -
Þá er þess að geta, að Austfirðir voru fjarlægari æðstu umboðsmönnum
refsivaldsins en aðrir landshlutar, og yfirvöld þar höfðu oft komist upp
með að sýna sakamönnum meiri linkind en tíðkaðist annarsstaðar.
Sóknarprestur Mjófirðinga var sr. Salómon Björnsson, greindur
maður og gegn, læknir góður, ahgótt skáld, laus við smásmygli í
embættisverkum. Hann hafði einu sinni misst hempuna vegna barn-
eignarbrots. Það hefði varla verið við hæfi, að hann gerði mikið veður út