Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1988, Side 52
50
MULAÞING
og einhver samtök munu hafa verið komin á viðvíkjandi verslun og
búskap á Héraði um þær mundir, er Guttormur féll frá, árið 1856. Hér
virðist rétt að benda á, að í grein Þórhalls Jónassonar á Breiðavaði í
tímaritinu „Gerpir“, 7. - 8. tbl., III. árgangs, hefur slæðst inn meinleg
villa á bls. 5. Þar er sagt að Þinghöfðafundirnir hafi verið haldnir að
Þórsnesi á Völlum, en hið rétta er að Þórsnesfundirnir voru haldnir á
árunum 1873 - 1880, sá fyrsti 17 árum eftir að Guttormur Vigfússon
dó. En glóðin frá Þinghöfðafundunum tendraðist á ný á Þórsnesfund-
unum, mest fyrir forgöngu séra Sigurðar Gunnarssonar prófasts á Hall-
ormsstað. Hann féll þó frá árið 1878, en þá voru ýmsir nýir menn
komnir til sögunnar, flestir ungir og áhugasamir, vinnandi af fullum
þrótti að þeirri sjálfsbjargarviðleitni, sem til þurfti. Koma þeir allir
fram á næsta áratug og virðist greinilegast að nefna þá strax:
Páll (6519) Vigfússon á Hallormsstað, tengdasonur sr. Sigurðar
Gunnarssonar;
Sæbjörn Egilsson á Hrafnkelsstöðum (10549);
Þorvarður Kjerúlf læknir;
Halldór (6419) Benediktsson á Skriðuklaustri;
Guttormur Vigfússon í Geitagerði (6458);
Sölvi Vigfússon á Arnheiðarstöðum (6460);
Páll Pálsson, sóknarprestur í Þingmúla;
Jón (8498) Bergsson, bóndi á Egilsstöðum;
Sigurður (13133) Gunnarsson, prestur á Ási og síðar á Valþjófsstað.
En hin mikla hjálparhella Austfirðinga á þessum áratugum var Ei-
ríkur Magnússon bókavörður í Cambridge í Englandi. Hann vissi um
samvinnuhugmyndir Englendinga, sem hrundið var í framkvæmd í
Rochdale 1844 og hefur alveg áreiðanlega flutt þær hugmyndir með
sér til landsins, þegar hann kom með gjafakornið eftir Dyngjufjallagos-
ið 1873 og eftir frostaveturinn 1881. Hann mun hafa átt þátt í því að
sauðasalan til Bretlands komst á upp úr 1870 og færði bændum milljónir
króna í gulli út í hönd og að sjálfsögðu peningaráð og viðskiptamögu-
leika.
Um 1870 voru stofnuð tvö samvinnufélög á Norðurlandi. Borðeyrar-
félagið er talið fyrsta samvinnufélag um verslun á íslandi. Gránufélagið
var samvinnufélag um verslun og framleiðslu, nokkrir bændur á Héraði
mynduðu deild í því. Það setti upp verslun á Vestdalseyri við Seyðis-
fjörð. Nýtt líf og nýjar hugmyndir voru því komnar fram í verslunar-
málum, það vantaði aðeins herslumuninn til að mynda heildarsamtök,
sem spönnuðu yfir allt Héraðið.