Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1988, Page 81

MÚLAÞING
79
Ekki tókst þrátt fyrir tilraunir að finna markaði fyrir íslenskt fé á
meginlandi Evrópu. Dálítill markaður var fyrir saltkjöt í Noregi. Þá
var reynt að flytja út kælt kjöt en tókst illa. Markaðsverð reyndist ekki
nógu hátt til að kosta flutning kjöts með frystiskipum til Evrópu. Nú
yfirfylltust markaðir þar og í Bretlandi eftir aldamótin af frosnu kjöti,
sem kom með hraðskreiðari skipum og stærri eftir langleiðum frá sam-
veldislöndum Breta.
Svo virðist sem ullarsalan hafi að jafnaði verið hið örugga flotholt
í sölumálum bænda. Hún var oft um 40% af útflutningsverðmæti land-
afurða á tveimur síðustu áratugum 19. aldar (sjá mynd á bls. 21 í ritinu
Sauðasalan til Bretlands eftir Sveinbjörn Blöndal). Eftir 1897 bætti
salan á dilkakjötinu léttsaltaða til (Danmerkur og) Noregs nokkuð úr
skák en kom alls ekki í stað útflutnings á fæti. Erlendir fjárkaupmenn
hættu að kaupa fé á íslandi en kaupfélögin héldu áfram að flytja út fé
nokkur ár fram yfir aldamótin. Zöllner og Vídalín tóku þó fé fyrir
Pöntunarfélag Héraðsmanna en verðið var lágt. „Við bjarma frá blakt-
andi týru“ sáu ýmsir bændur framtíðarlandið vestan hafs líkt og 20 -
30 árum fyrr, eftir Dyngjufjallagosið 1875 og harðindin rétt eftir 1880.
Þeir voru margir hverjir lítt haldnir af viðskiptunum og söfnuðu jafnvel
skuldum. Rétt eftir aldamótin hófst önnur stórskriða mannflutninga
til Ameríku (1900 til 1905). Ýmsir bændur reyndu að bjarga sér með
því að stofna rjómabú og jafnvel að flytja út heimaunnið smjör en
segja má, að landbúnaðurinn hafi ekki rést úr kútnum fyrr en bygging
sláturhúsa hófst um 1910 og síðan með byggingu frystihúsanna rétt
fyrir 1930. Á árunum 1897 - 1900 fækkaði sauðfé um 20% á íslandi,
úr 600 þúsund niður í 475 þúsund. Sauðaeign hvarf úr sögunni.
Eftir þetta verður stuðst við Gjörðabók Pöntunarfélags Fljótsdalshér-
aðs, sem Sigurður Ó. Pálsson fann í skjölum Tunguhrepps haustið
1986. Einnig fannst gjörðabók Felladeildar í skjölum Fellahrepps.
Gjörðabókunum ber saman um þau mál, sem vísað var til deildanna.
Engir reikningar fundust þar viðkomandi pöntunarfélaginu. Sennilega
eru þeir allir glataðir. En gjörðabókin hefst á aðalfundi 1897 og var
hann haldinn á Hafrafelli í Fellum 4. nóvember. Fundargerðir fyrstu
fjögurra áranna eru skrifaðar af sr. Einari Jónssyni og er vottað 10.
nóv. árið 1900 að þetta sé rétt afrit, sem hann hafi fært inn í nýja bók
þar eð sú fyrri sé útskrifuð. Skjöl hreppanna eru nú í Héraðsskjalasafn-
inu á Egilsstöðum.
Árið 1897 hljóp skriða á hús og bryggju pöntunarfélagsins, annað
sinn sem félagið varð fyrir slíku tjóni. Ekki varð af flutningi undan