Orð og tunga - 01.06.1988, Qupperneq 11

Formáli ritstjóra
Ritið Orð og tunga, sem hér hefur göngu sína, er hugsað sem vettvangur fyrir
greinar á sviði orðfræði og orðabókafræði. Frá sjónarmiði starfsmanna Orðabókar
Háskólans er mikil þörf fyrir slíkt rit. Því til staðfestingar eru allir greinahöf-
undax að þessu sinni úr hópi starfsmanna Orðabókarinnar, en þess er að vænta
að fleiri leggi ritinu lið síðar.
Þær greinar sem hér birtast eru af ólíkum toga og taka bæði til hefðbund-
inna verkefna Orðabókarinnar og nýmæla í starfseminni. I grein sinni Alexander
Jóhannesson og Orðabók Háskólans rekur Jón Aðalsteinn Jónsson ævi og störf
Alexanders Jóhannessonar, einkum að því er varðar frumkvæði hans að gerð
sögulegrar orðabókar um íslenskt mál og forystu um stofnun Orðabókar Háskól-
ans. Guðrún Kvaran ritar greinina Sérsöfn Orðabókar Háskólans þar sem sögð
eru deili á ýmsum smærri orðasöfnum sem Orðabókin hefur í fórum sínum, ýmist
í handriti eða sem stafrófsröðuð seðlasöfn. Flest þessi orðasöfn eru frá 18. og
19. öld. Guðrún hefur einnig tekið saman skrá með yfirskriftinni Orðabækur og
orðasöfn sem varða íslensku, en þar er gerð bókfræðileg grein fyrir öllum þeim
orðabókum og orðasöfnum sem varða íslenskt mál að fornu og nýju. Gunnlaugur
Ingólfsson greinir frá orðasöfnun úr mæltu máli og talmálssafni Orðabókarinnar
í greininni Söfnun Orðabókar Háskólans úr mæltu máli.
Um nokkurt skeið hefur staðið yfir greining á dæmum og umsögnum um
notkun sagnorða í seðlasöfnum Orðabókarinnar sem miðar að því að mynda
tölvutækt gagnasafn um orðfræðileg einkenni sagnorða en jafnframt er látin skila
fastmótuðum orðabókartexta. Nýlega hefur stjórn Orðabókarinnar ákveðið að á
grundvelli þessa verkefnis verði gefin út söguleg orðabók um sagnorð. Jón Hilmar
Jónsson lýsir þessu verkefni í grein sinni Sagnorðagreining Orðabókar Háskólans.
Umbrotsforritið TgX, sem samið er af bandarískum tölvufræðingi, Donald
Knuth, hefur valdið miklum umskiptum í allri textagerð og útgáfutækni. Jörgen
Pind liefur unnið að aðlögun forritsins að íslensku og jafnframt innleitt það
á Orðabók Háskólans þar sem það liefur ekki síst sannað gildi sitt við gerð
flókins orðabókartexta. Jörgen greiuir frá forritinu, gerð þess og gildi í greininni
Umbrotsforritið TfíX. Islenskun þess og gildi við orðabókagerð.
Á árunum 1986 og 1987 fór fram rækileg könnun á orðtíðni í völdum textum
úr tölvutæku textasafni Orðabókarinnar. Þessi könnun er ítarlegri en fyrri kann-
anir á tíðni orða í íslensku, eiukum að því leyti að hún tekur til ýmissa þátta
sem ekki hafa verið kannaðir áður. Friðrik Magnússon annaðist könnunina og
IX