Orð og tunga - 01.06.1988, Qupperneq 133

Jón Aðalsteinn Jónsson: Alexander Jóhannesson og Orðabók Eáskólans
121
höfn. Eftir var aðeins að ráða hæfan mann til þess að veita orðabókarverkinu for-
stöðu og eins aðra starfsmenn. Hlaut þetta að verða fyrsta verkefni hinnar nýju
nefndar. Lagði nefndin tillögu í þessum efnum fyrir fund háskólaráðs 16. maí
1947 með bréfi dagsettu 10. s.m. Samkv. því lagði nefndin til, að Jakob Bene-
diktsson cand. mag. yrði ráðinn „forstöðumaður orðabókarstarfsins með dós-
entslaunum“. Er tekið fram, að hann hafi tjáð sig reiðubúinn til að taka við
þessu starfi næsta haust. Jafnframt var lagt til, að til aðstoðar yrðu ráðnir Árni
Kristjánsson cand. mag., en hann var þegar starfandi við orðabókina, svo sem
fram hefur komið hér framar, og Ásgeir Blöndal Magnússon cand. mag. Er í
bréfinu farið fram á, að Ásgeir Blöndal verði ráðinn til starfsins frá 15. maí 1947.
Ljóst er af því, sem nú hefur verið rakið, að Orðabók Háskólans verður til
sem háskólastofnun vorið 1947, þegar sérfræðingar eru ráðnir til starfa við hana.
Engum getum þarf að því að leiða, að Alexander Jóhannesson hefur ekki síður
en aðrir þeir, sem börðust fyrir orðabókarmálinu, fagnað þessum úrslitum. Var
það mjög að vonum, því að hér voru að rætast meginhugmyndir þær, sem hann
hafði sett fram tæpum þrjátíu árum áður um sögulega og vísindalega orðabók,
sem skyldi ná yfir íslenska tungu frá 1540 og fram til okkar tíma. Ekki tel ég
ástæðu til að rekja þessa sögu öllu lengra. Alexander var formaður orðabókar-
nefndar allt þar til hann lést 7. júní 1965.
Alexander Jóhannesson lét sér mjög annt um orðabókarstarfið og fylgdist náið
með framvindu þess allt til síns endadægurs. Um það get ég sjálfur borið frá
þeim tíma, er ég hóf störf við Orðabók Háskólans sumarið 1955. Leit formaðurinn
oft inn og ræddi við forstöðumann og sérfræðinga um málefni Orðabókarinnar.
E.t.v. liefur jafnstórhuga maður og Alexander var tæplega gert sér næga grein
fyrir, hversu orðabókarverkið yrði tímafrekt starf og seinunnið, ekki síst þar sem
einungis þrír menn voru starfandi við það á þessum árum og unnu mestallt sjálfir:
orðtóku rit, skrifuðu orð og tilvitnanir á seðla og röðuðu þeim svo í stafrófsröð.
Mér er það a.m.k. minnisstætt frá þessum árum, að formaður orðabókarnefndar
sagði, að það yrði byrjað að „redígera“, eins og hann orðaði það, eftir tíu ár.
Hann sagði þetta á hverju ári og þannig, að ég held hann hafi sjálfur í raun
trúað því, að svo yrði. En honum varð ekki að ósk sinni, enda hófst könnun
á seðlasafni Orðabókarinnar með hliðsjón til ritstjórnar og hugsanlegrar útgáfu
ekki fyrr en tveimur áratugum eftir lát lxans og þá með allt öðrum hætti en hann
og raunar flestir aðrir hefðu látið sér detta í hug um og eftir miðja þessa öld, þar
sem ný viðhorf og ný tækni höfðu rutt sér til rúms.
7 Lokaorð
I þessari grein lief ég leitast við að rekja eins vel og kostur er þann þátt í ævi
Alexanders Jóhannessonar, sem varðar baráttu hans fyrir samningu orðabókar
yfir íslenskt mál frá 1540. Þessi þáttur má ekki gleymast þeim, sem eiga eftir
að njóta þeirrar orðabókar, sem liann og margir aðrir ágætismenn börðust fyrir,
að samin yrði. Orðabókarmálið verður líka óbrotgjarn minnisvarði um þá menn,
sem kenndu við Háskóla Islands og stýrðu honum á fyrstu áratugum hans. Fyrir
framlag þeirra stendur öll íslenska þjóðin í mikilli þakkarskuld.
*9