Orð og tunga - 01.06.1988, Síða 191

Jörgen Pind: Umbrotsforritið TjjfX
179
og verður ekki skoðuð framar. í TgX er þessu öðruvísi farið því unnið er með
efnisgreinina í heild og reynt að finna það umbrot sem lágmarkar svonefiida
„leiðareinkunn“ sem hver efnisgrein fær. Af þessum sökum er hægt að leika sér
með umbrot efnisgreina í TgX. Áður en ég hóf að rita þessa efnisgrein gaf ég t.d.
skipun um að síðasta lína hennar ætti að vera full. Hvernig hefur svo til tekist?
Aðferð TgX við efiiisgreinaumbrot var þróuð af Knuth og Michael Plass og
hefur verið lýst í tveim greinum (Knuth og Plass 1981; Plass og Knuth 1982) og
auk þess í 14. kafla í handbókinni um TeX (Knuth 1984). Eins og fyrr er getið er
sérhver stafur í augum T)eX eins og box sem á sér ákveðna hæð, breidd og dýpt
(sbr. mynd 2). En auk þessara boxa eru í efiiisgreinum eyður á milli orða. Ef
stefnt er að því að ná beinni hægri spássíu, eins og algengast er í prentuðu máli,
hafa þessar eyður þann eiginleika að geta styst eða lengst. Eyðumar nefnast
,Jím“ á máli TgX og eru sannkallað Galdragrip því ekki er það sömu náttúru og
annað lím. Hægt er að þrýsta á límið og þjappa því saman, ellegar teygja á því.
breidd
Mynd 2: Box umlykja stafi. Þau eiga sér hæð breidd og dýpt. Milli orða er teygjanlegt
„lím".
Rétt eins og hver stafur er box í augum TgX gildir hið sama um línur og efn-
isgreinar. Línurnar eru einnig box og efnisgreinar sömuleiðis. Og spyrji einhver
sem svo hvað blaðsíða sé í augum TeX þá ætti svarið einnig að hggja í augum
uppi: eitt stórt box. Umbrot T^X á sér því stað með þeim hætti að raðað er
saman boxum og límið er notað til að skorða boxin og ákvarða fjarlægð á milli
þeirra. Rétt er að fram komi að ekkert lím er á milli stafa í orðum. Orðin verða
því ætíð eins í setningu TgX.
Þegar TgX brýtur um texta í venjulegri efnisgrein eru yfirleitt þröngar skorður
settar við því hve langt (eða stutt) bil er leyft milli orða.
Þannig er ekki teygt meira á orðabili en þetta
og ekki er þrengt meira að orðunum en þetta.
TgX reiknar línum „fráviksstig“ (eða „badness“ á máli Knuths) eftir því hve
mikið er teygt á bili milli orða eða því þjappað saman. Límið milli orðanna á sér
náttúrulega fyrirferð sem er einkennandi fyrir hverja leturgerð. I því letri sem
hér er notað er fyrirferðin 3,33333 punktar svo dæmi sé tekið. Hægt er að stytta
límið (þjappa því saman) um 1,1111 punkt eða teygja á því um 1,66666 punkta.
Því getur orðabil legið á bilinu 2,22223 punktar að 4,99999 punktum án þess að
vikið sé frá því orðabili sem leturteiknarinn hefur ákveðið.
Best væri ef aldrei þyrfti að teygja á lími eða þjappa því saman en það er
vitaskuld ekki hægt af þeirri einföldu ástæðu að fyrirferð stafa er ólík og í öðru