Orð og tunga - 01.06.2008, Síða 26

16
Orð og tunga
Hér virðist ljóðlist fomaldar, samsömuð sálunum í síbreytilegum lík-
ömum fyrirbæranna, ferðast óbreytt sjálf í gegnum tíma og rúm. í
skýringum með kvæðinu, þegar það var fyrst prentað í ársritinu Gefn
1870, segir skáldið um þessa ljóðrænu orðræðu sína um varanleika
hinna skáldlegu orða:
Allir listamenn eru skáld. En í eiginlegum skilningi kalla menn
skáld þann, sem vinnur listina fyrir orðsins kraft. Orðið er ekki
bundið við hin líkamlegu meðul sem hinir aðrir þurfa; mynd-
ir, litir og hljóð [...] fjötra það ekki grand, en þó hefur það allt
þetta í valdi sínu og takmarkast hvorki af rúmi, tíma né lík-
amlegum hlutum [...] Þó vér ritum, og þó vér hljótum að sjá
eða heyra orðið, þá er það samt fullkomlega andlegt og öld-
ungis ólíkamlegt, en samt nær það út yfir allt og faðmar jafnt
allan hinn líkamlega heim sem hinar huldu tilfinningar andans.
[Leturbreyting mín.]5
Þessi elstu dæmi um tímans tönn, sem skráð eru í ritmálsskrá Orða-
bókar Háskólans, gætu bent til þess að það hafi verið skólastrákar á
Bessastöðum, heimilisfastir og uppaldir hjá Sveinbirni Egilssyni á Ey-
vindarstöðum, sem gerðu orðtakið gjaldgengt í íslensku máli og virð-
ist jafnframt ekki ósennilegt að þeir hafi þekkt hið upprunalega sam-
hengi þess í Metamorfósum Óvíðs.6
Til þess hef ég verið að grafa hér upp þennan fróðleik um tímans
tönn að mér þótti áhugavert að vita meira um sögu þessa orðtaks, sem
fyrir kemur í heiti málþingsins þar sem stofninn að þessari grein var
upphaflega fluttur, en einkum og sér í lagi til þess að sýna hvers konar
rannsóknir eru mögulegar með hjálp stafrænna orðabóka með dæma-
söfnum annars vegar og rafrænna textasafna hins vegar. An sögulegra
dæma, tilvitnana í samhengið þar sem orðin koma fyrir, veitir einföld
orðabók afar litlar upplýsingar um orðin. Dæmin í Þjóðólfi og „Hug-
fró" fann ég með því að leita fyrst í ritmálsskrá Orðabókar Háskól-
ans <http://lexis.hi.is/cgi-bin/ritmal/leitord.cgi7adgHnnsl> að tönn
og finna síðan staðinn í Þjóðólfi á Tímarit.is <http://www.timarit.is/
7issueID=313809&pageSelected=0&lang=0>. Að vísu varð ég að leita í
5Tilvitnun eftir Benedikt Gröndal, Ritsafn, 1. bindi, bls. 549-550.
6Sveinbjörn Hallgrímsson (f. 1814) var systursonur nafna síns Egilssonar og í fóstri
hjá honum á Eyvindarstöðum á Álftanesi frá 10. ári. Hann lauk stúdentsprófi frá
Bessastaðaskóla 1834 og bjó eftir það í fimm ár hjá fjölskyldu Sveinbjarnar Egilssonar.
Benedikt Gröndal, sonur Sveinbjarnar, var tólf árum yngri og alinn upp á Eyvindar-
stöðum.