Orð og tunga - 01.06.2008, Blaðsíða 32

22
Orð og tunga
orum septentrionalium, í fimm heftum á árunum 1855-60. Flettiorðin í
þessu riti voru norræn eða íslensk, tekin bæði úr skáldamálinu og
prósa, en orðskýringar allar voru á latínu. Um 60 árum síðar end-
urskoðaði Finnur Jónsson prófessor orðabók Sveinbjarnar og þýddi
meðal annars orðskýringarnar á dönsku. Þegar danski málfræðingur-
inn Rasmus Kristian Rask hafði unnið sambærilega endurskoðun á
Orðabók Björns Halldórssonar, á öndverðri nítjándu öld, bætti hann
við orðskýringum á dönsku en fjarlægði ekki þær latnesku. Þannig
hefur sú orðabók skýringar á tveimur málum, latínu og dönsku. Því
miður, liggur mér við að segja, vann Finnur Jónsson ekki svona, held-
ur fjarlægði hann allar latneskar skýringar úr hinni nýju útgáfu sinni á
Lexicon Poeticum. Finnur, sem jók orðasafn Sveinbjarnar, hefði auðvit-
að getað samið nýjar skýringar á latínu. Hann var menntaður í klass-
ískum fræðum við Hafnarháskóla og hafði lokið latneskum skýring-
um Jóns Sigurðssonar á skáldatali í Snorra-Eddu-útgáfu Ámanefndar.
Þetta síðasta hefti útgáfunnar var prentað 1887. Með aðstoð stafrænna
spunavéla nútímans væm ýmsir möguleikar til þess að ummynda
slíkt verk ef það væri til. En við höfum að minnsta kosti fyrstu út-
gáfu Lexicon Poeticum með latnesku orðskýringunum frá hendi Svein-
bjarnar. Sonur hans, Benedikt Gröndal, spann reyndar og ummynd-
aði orðabók föður síns, þótt ekki væri það á stafrænum rafeindarokki,
þegar hann tók saman lykil sinn yfir skáldamálið, Clavis Poetica. Til-
gangur þeirrar orðabókar, sem höfundur kallar póetískt apparat
(apparatus poeticus), var að raða dæmunum í Lexicon Poeticum á nýj-
an leik eftir latneskum flettiorðum „til þess að auðveldlegar mætti sjá,
hvílík og hve mikil og ótæmandi hafi verið auðlegð hins forna nor-
ræna skáldamáls" (quo facilius adpareat, qualis et quam immensa et inex-
hausta fuerit copia antiqui sermonis poetici septemtrionalis) eins og segir í
formálsorðum bókarinnar. Með því að stokka efnið svona upp á nýtt
röðuðust t.d. öll mannsheitin og -kenningarnar saman undir latneska
flettiorðinu vir, 'karl', og fylltu þrjátíu og þrjá og hálfan dálk sem
vissulega sýndi ákveðna auðlegð skáldamálsins. En úr varð einnig
latnesk-íslensk orðabók með afar skáldlegum orðskýringum.
Mikilvægi uppröðunar verður einnig ljóst af nýlegri endurútgáfu
Kleyfsa, eða Nucleus Latinitatis frá 1738, á vegum Orðabókar Háskól-
ans. Þessi ágæta latnesk-íslenska orðabók til notkunar í Skálholts-
skóla, eins og segir á titilsíðu, raðar vissulega flettiorðum í stafrófsröð
en aðeins sönnum orðum eða etýmólógískum orðum — gríska orð-