Orð og tunga - 01.06.2008, Síða 42

32
Orð og tunga
virkum samsetningum, þegar notkunartilefnið varðar orðaval í ræðu
eða riti, eða áhuginn beinist að því að fá yfirsýn um orðafar á tilteknu
merkingarsviði. Þessar aðstæður liggja að nokkru leyti til gmndvallar
hefðbundinni aðgreiningu orðabókartegunda, þar sem skilgreiningar
og rækileg sundurgreining merkingarbrigða fer saman við aðhald í
flettiorðavali (í skilgreiningaorðabók), en frjálsara flettiorðaval á við
þegar gengið er út frá tiltekinni merkingu eða merkingarbrigði (t.d. í
samheitaorðabók).
í tvímála orðabókum togast einnig á tvenns konar notkunarþarfir
að þessu leyti. Þegar hugsað er til þeirra sem koma að viðfangsmál-
inu sem erlendu máli er eðlilegt að takmarka orðaforðann, bæði gagn-
vart virkri orðmyndun og sjaldgæfu orðafari, og þá gjarna á breyti-
legan hátt eftir kunnáttustigi notenda. Gagnvart þeim sem hafa við-
fangsmálið að móðurmáli og leita eftir viðeigandi jafnheiti flettiorðs í
markmálinu er staðan önnur. Þar leita m.a. inngöngu samsett orð sem
í sjálfu sér skýrast af merkingu orðliða sinna og sambandi þeirra en
eiga sér skýrt merkingarmið sem álykta má að vísað sé til með skýru
jafnheiti í markmálinu.
Efnislegar skorður prentaðra orðabóka eru enn augljósari þegar
litið er til innri efnisþátta, svo sem orðasambanda af ýmsu tagi og
notkunardæma. Þær upplýsingar sem fólgnar eru í þeim hlutum orða-
bókartextans nýtast notendum heldur ekki í þeim mæli sem þær gerðu
ef hægt væri að draga slíka efnisþætti fram sem sjálfstæð athugunar-
efni óháð því undir hvaða flettiorðum þeir standa. Hér koma líka við
sögu margs konar samþjöppimaraðgerðir, sem m.a. birtast í misjafn-
lega skýrum táknimum, skammstöfunum og styttingum, sem notend-
ur geta átt erfitt með að ráða í (sjá Wolski 1989).
2.2 Föst efnisskipan
Prentaðar orðabækur hafa ekki síður búið við fastar skorður að því
er varðar efnisskipan og þar með aðgang notenda að þeim upplýs-
ingum sem þær búa yfir. Þar mótar meginskipanin með flettiorðum
sínum yfirleitt umgjörðina og opnar notendum hlið að margvísleg-
um efnisþáttum, sem sumpart eiga beint við viðkomandi flettiorð sem
umsagnir um einkenni þess, en geta einnig haft sjálfstæða stöðu og
krefjast sem slíkir sinna sérstöku umsagna eða skýringa. Flestar hin-
ar almennari orðabækur eru bundnar stafrófsröð flettiorðanna, og þá