Skagfirðingabók - 01.01.2016, Page 172

SKAGFIRÐINGABÓK
172
kvæðum og sálmum í handritum eftir
nokkurt annað samtímaskáld, nema ef
vera skyldi Hallgrím Pétursson. Hann
virðist hafa verið vinsæll meðal sam-
tímamanna og langt fram eftir 18.
öld ef marka má vitnisburð handrita.
Engu að síður gagnrýnir höfundur
bókmenntasögunnar, Páll lögmaður
Vídalín, kveðskap Guðmundar harðlega,
einkum fyrir óvönduð vinnubrögð og
skort á lærðum aðferðum við að yrkja
(„orðsnilli, tillagsnöfn og talshætti“, eins
og það er orðað). Síðari tíma fræðimenn
hafa endurtekið ummælin í ritum um
íslenska bókmenntasögu. Þannig segir
Páll Eggert Ólason:
Þegar vér lítum í kvæðabók síra
Guðmundar, sjáum vér fljótt, að honum
hefir verið mjög létt um að yrkja, en
ekki verður sagt, að kveðskapurinn sé
að sama skapi merkur eða hrífandi, að
minnsta kosti ekki eftir þeim kröfum,
sem nútímamenn gera til kveðskapar og
listar.5
Böðvar Guðmundsson segir um sama
efni: „Annars er málfar hans yfirleitt
heldur óvandað og hefur honum verið
annað betur gefið en að liggja yfir kvæð-
um sínum og fága þau.“6 Víst er það rétt
að Guðmundi voru mislagðar hendur
en svo var um flesta samtímamenn hans
sem lögðu fyrir sig skáldskap. Full ástæða
er til að skoða kveðskap hans nánar og
gefa hann út, a.m.k. valin verk. Mjög
lítið hefur verið prentað eftir hann (sjá
skrá yfir prentuð kvæði Guðmundar
aftast í greininni) og umfjöllun í bók-
menntasöguritum er takmörkuð. Kveð-
skapur hans hefur heldur ekki verið
rannsakaður að ráði fram að þessu,
en kvæðasafn hans er þó á ýmsan hátt
athyglisvert og upplýsandi fyrir tíðar-
anda, bókmenntasmekk og félagsleg
viðhorf á meðal prestastéttarinnar á
Íslandi á 17. öld. Jafnframt birta kvæði
Guðmundar lífssýn hans sjálfs og gríðar-
legan áhuga á sögulegum atburðum og
fróðleik, eins og kvæðabálkur hans Ein-
valdsóður er til vitnis um og ýmis kvæði
önnur sem eru í kvæðabók hans.
Guðmundur fæddist í Felli í Sléttuhlíð
um 1595, sonur prestshjónanna þar,
séra Erlendar Guðmundssonar (d.
1641) og Margrétar Skúladóttur (d.
1638).7 Prestsetrið er ekki langt frá
biskupssetrinu að Hólum í Hjaltadal,
enda er ýmislegt sem bendir til þess að
löngum hafi verið sérstakt samband á
milli presta þar og biskupsfjölskyldna á
Hólum. Sr. Erlendur, faðir Guðmundar,
var um tíma í þjónustu Guðbrands
biskups Þorlákssonar (1541‒1627)
5 Páll Eggert Ólason, Menn og menntir siðskiptaaldarinnar á Íslandi IV. Reykjavík: Bókaverzlun Ársæls
Árnasonar, 1926, bls. 760.
6 Böðvar Guðmundsson, „Nýir siðir og nýir lærdómar – bókmenntir 1550–1750“. Í Íslensk bókmenntasaga II.
Ritstj. Vésteinn Ólason, bls. 379–519. Reykjavík: Mál og menning, 1993, bls. 463.
7 Um ævi Guðmundar Erlendssonar má m.a. lesa í: Páll Eggert Ólason, Menn og menntir IV, bls. 755−763,
og Saga Íslendinga V. Seytjánda öld. Reykjavík: Menntamálaráð og Þjóðvinafélag, 1942, bls. 334−335;
Sigurður Nordal, „Lærdómsöld 1630–1750“. Í Samhengi og samtíð I. Ritstj. Jóhannes Nordal, bls. 327–408.
Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 1996; Grímur M. Helgason, „Inngangur“. Í Dæmisögur Esóps í
ljóðum eftir Guðmund Erlendsson prest á Felli í Sléttuhlíð. Útg. Grímur M. Helgason, iii–xvi. Reykjavík:
Barnablaðið Æskan, 1967.