Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 41

H e f u r ð u h e i m i l d ?
TMM 2011 · 1 41
sem þóttu móðgandi (til dæmis fékk Grímur Thomsen því framgengt
að orðin „þessi karl“, sem beindust að honum, voru dæmd dauð og
ómerkt).2 Þótt úr þessu drægi á síðustu öld kom reglulega fyrir að fólk
höfðaði mál til að fá orðum á prenti hnekkt og stundum snerust slík
mál einmitt um ummæli í ævisögum. Sem dæmi nefni ég hér tvo dóma
í bæjarþingi Reykjavíkur árið 1953 út af ævisögu séra Árna Þórarins-
sonar sem Þórbergur Þórðarson skráði, og Hæstaréttardóm árið 1999 út
af ævisögu Esra Péturssonar eftir Ingólf Margeirsson.
Nokkru eftir að ævisaga séra Árna Þórarinssonar kom út (og hann
var fallinn frá) höfðuðu börn tveggja látinna Snæfellinga sem getið var í
sögunni mál á hendur ævisagnaritaranum, Þórbergi Þórðarsyni. Töldu
börnin vegið að æru síns fólks og á það féllst dómari yfirleitt. „Sigurður
beitti of mikið en gaf of lítið, og átti ég þó nóg hey,“ hafði Þórbergur til
dæmis skrifað eftir séra Árna og sagði í dómsorði: „Ummæli þessi eru
ekki sönnuð en þau eru til þess fallin að varpa rýrð á minningu föður
stefnenda, og verða þau því ómerkt.“ Orð séra Árna um „snæfellskuna í
sinni nöktu mynd“ og „svona var allt perverst“ voru einnig ómerkt, auk
fleiri ummæla af svipuðu tagi.3
Haustið 1997 kom út bókin Sálumessa syndara, Ævi og eftirþankar
Esra S. Péturssonar geðlæknis og sálkönnuðar. Ingólfur Margeirsson
skráði þar lífshlaup Esra og fátt var dregið undan. Esra sagði frá syndum
sínum en þá þurfti hann líka að segja frá öðru fólki sem hann kynntist
á lífsleiðinni. Í þeim hópi var kona sem hafði notið sálfræði- og læknis-
meðferðar hjá honum og varð um skeið lífsförunautur hans. Ættingjum
hennar fannst vegið að henni og þeir höfðuðu meiðyrðamál. Esra
og Ingólfur voru fundnir sekir í Héraðsdómi fyrir stórfellt brot gegn
persónufriði og einkalífi. Ingólfur áfrýjaði en var líka dæmdur í Hæsta-
rétti.4
Fleiri dæmi mætti nefna og einnig skrif sem rötuðu ekki fyrir dóm-
stóla þótt harðar deilar yrðu um þau. Þannig birti Sigmundur Ernir
Rúnarsson frásögn af lífi fatlaðrar dóttur sinnar, Barn að eilífu, árið
2004. Dóttirin ólst upp hjá móður sinni sem mislíkaði mjög hin bersögla
frásögn. Í tímaritsviðtali sagði hún meðal annars, og vitnaði í stjórnar-
skrána: „Frelsið til að skrifa um aðra endar þar sem komið er að við-
kvæmum einkamálum; inn í friðhelgi einkalífsins. Enginn má meiða
æru einstaklingsins.“5
Í heimi laga og reglna vegast á tjáningarfrelsið og æruverndin, réttur
eins til að segja skoðun sína umbúðalaust og réttur annars til að fá
hnekkt ósönnum, óviðurkvæmilegum eða ósanngjörnum ummælum.
Mörkin þarna á milli hafa aldrei verið skýr en með árunum hefur