Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Side 70

H j ö r l e i f u r S t e fá n s s o n
70 TMM 2011 · 1
og skilja þeir sem kynnst hafa vinnu að viðhaldi og á endurbótum á torf-
húsum. Þau koma ekki á óvart.
Hann nefnir meðal annars að óvíða voru hitunartæki í torfbæjum.
Þegar kalt var í veðri skipti máli að sem flestir menn væru í baðstofunni
og að þröngt væri setið; „… var fjósið til hliðar við baðstofuna og einfalt
þil á milli, gisið, þar naut fólkið þess að mikill ylur var í fjósi og því
hlýrra í baðstofunni en ella. Væri autt rúm í baðstofu var algengt að hýsa
þar lömb eða vanmetakindur og var þá gerð jata í öðrum enda rúm-
stæðisins. ylur var af þessum skepnum, fyrir kom að kálfar voru í auða
rúminu um stundar sakir.“
Það leikur ekki nokkur vafi á því að torfbæirnir voru að jafnaði mjög
óheilnæm húsakynni þegar þeir eru metnir á mælikvarða nútímans
þó torfinu sjálfu verði ekki eingöngu um það kennt.2 Ef einungis er
litið til þess hve vel torfið einangrar hita er augljóst hve mikilvægt það
var. Það breytir hins vegar ekki þeirri slæmu einkunn sem torfbærinn
fær þegar hann er metinn með hliðsjón af heilnæmi. Um aldamótin
1900 voru berklar landlægir og mönnum orðin ljós tengsl þeirra við
híbýlahætti. Sullaveiki var útbreidd og ýmsir aðrir kvillar sem raktir
voru til húsakynna. Þekking á húsagerð hafði aukist, fjölbreytt bygg-
ingarefni voru tekin að berast til landsins og efnahagur leyfði að byggð
væru heilnæmari hús.
Þegar svigrúm skapaðist til að huga markvisst að bættum híbýlaháttum
og menntaðir húsahönnuðir voru komnir til sögunnar vantaði svo
sannarlega ekkert upp á að þeir leituðu leiða til að endurbæta eða þróa
torfhúsamenninguna þannig að innan ramma hennar yrðu til híbýli
sem fullnægðu stórauknum kröfum um heilnæmi.3
Teikning Alfreds Rådvad frá árinu 1918 að íbúðarhúsi í sveit.