Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 134
134 TMM 2011 · 1
D ó m a r u m b æ k u r
Soffía Auður Birgisdóttir
Mikilvægt framlag til
Laxnessrannsókna
Haukur Ingvarsson. Andlitsdrættir samtíðarinnar. Síðustu skáldsögur Halldórs Lax-
ness. Hið íslenska bókmenntafélag og ReykjavíkurAkademían 2009.
Staða Laxnessrannsókna
Þótt fjöldi fræðimanna hafi lagt fram sinn skerf til Laxnessrannsókna í formi
stakra greina og fyrirlestra hafa rannsóknir á skáldverkum Halldórs Laxness
ekki verið ýkja viðamiklar á undanförnum árum. Upp úr miðri tuttugustu öld
ríkti Peter Hallberg yfir Laxnessrannsóknum í frábærri aðstöðu fræðimanns
sem hafði óheftan aðgang að skáldinu sjálfu og vinnugögnum þess auk hinna
útgefnu verka. Bækur Hallbergs verða alltaf ómetanlegur grunnur fyrir aðra
fræðimenn að byggja á en úrvinnsla hans og túlkanir setja ekki punkt aftan við
rannsóknir á verkum Laxness, enda þarf hver kynslóð að lesa verkin upp á nýtt
eigi þau að öðlast gildi fyrir nýja lesendur. Á níunda áratug síðustu aldar er
hægt að tala um blómaskeið í Laxnessrannsóknum en þá komu út bækur Eiríks
Jónssonar, Rætur Íslandsklukkunnar (1981), Árna Sigurjónssonar, Laxness og
þjóðlífið I og II (1986–87), Sigurðar Hróarssonar, Eina jörð veit ég eystra. Hall-
dór Laxness og Sovétríkin (1986) og Halldórs Guðmundssonar, Loksins, loksins.
Vefarinn mikli og upphaf íslenskra nútímabókmennta (1987), auk þess sem
Bergljót S. Kristjánsdóttir varði doktorsritgerð sína um Gerplu (1987). Þá hafa
komið út nokkur rit í tengslum við stórafmæli skáldsins og má þar nefna
greinasöfnin Sjö erindi um Halldór Laxness (1973), Halldórsstefnu (1992) og
Ekkert orð er skrípi ef það stendur á réttum stað (2002). Í greinasöfnum bók-
menntafræðinganna Ástráðs Eysteinssonar (Umbrot 1999), Dagnýjar Krist-
jánsdóttur (Undirstraumar 1999) og Helgu Kress (Óþarfar unnustur 2009) er
einnig að finna margar athyglisverðar greinar um verk Laxness.
Árið 2002 kom líka út bók sr. Gunnars Kristjánssonar guðfræðings og bók-
menntafræðings, Fjallræðufólkið: um persónur í skáldsögum Halldórs Laxness
en almennt má þó segja að í upphafi tuttugustu og fyrstu aldar hafi athyglin
hins vegar fremur beinst að ævi og persónu Halldórs Laxness en skáldverkum
hans og þá oft með sérstakri áherslu á stjórnmálaskoðanir hans. Reyndar má
segja að á bókmenntasviðinu hafi fyrstu ár nýrrar aldar í ýmsum skilningi
einkennst af „uppgjöri“ við Laxness og má það teljast eðlilegt í ljósi þess að