Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Blaðsíða 10

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
10 TMM 2011 · 2
En má ekki líka grípa þennan þráð og nýta til að færa rök fyrir því að
Thor sé einn helsti sjálfsævisagnahöfundur Íslendinga fyrr og síðar?
Og benda þá, auk allra reisubókanna, á æskusöguna Raddir í garðinum
(1992) og áfangastaði á lífsleið rithöfundarins í bókinni Fley og fagrar
árar (1996), að ógleymdum æviskrifunum í minnisbókum skáldsins
sem áður var vikið að.
En þá verður fyrir mér bók sem sjaldan ber á góma í umræðum
um verk Thors: Skuggar af skýjum (1977), með tveimur nóvellum og
ellefu smásögum. Oftar er minnst á Foldu (1972), með sínum þremur
gamansömu og satírísku nóvellum sem kallaðar eru „skýrslur“ til að
hæðast að bókmenntatísku þess tíma. Þessar bækur minna á að stuttar
frásagnir í ýmsu formi marka ekki aðeins upphaf og fyrsta skeið ferilsins
heldur eru einn af meginþáttum hans. Sá þáttur skiptir einnig máli þegar
við rýnum í skáldsögurnar (sem vissulega eru sinfóníur Thors); þar er
víða saga í sögunni og jafnvel heil söfn smásagna, til dæmis í Mánasigð
(1976), stærstu skáldsögu Thors þar sem tekist er á við málefni sem eru
aldeilis ofarlega á baugi nú: terrorisma, samspil ofsatrúar og stjórnmála
og múgsefjun. Þegar við lesum lokasíður hennar virðumst við stödd í
járnbrautarlest þar sem sagan hófst og það er ýmislegt sem bendir til að
sagan sé heildstæður hugarvefur manns sem er á ferð í þessari lest en
á hinn bóginn tvístrar sagnagleði verksins ítrekað þessari kennd og þá
virðist sem við verðum að sætta okkur við að fara frá einni „smásögu“ til
annarrar – og er þá jafnvel hver innan í annarri. Skáldsagan er því í senn
spengd í hringform og sprengd í brot sem lesandi reynir að fella saman.
Í sögum Thors bera samræður stundum frásögnina áfram, eða
kyrr setja hana, og eins eru aðstæður oft sviðsettar á leikrænan hátt
og stundum raunar ýktan og yddaðan, svo að nálgast absúrdleikhúsið
svo kallaða. Þótt eftir Thor liggi leikrit og óperutexti er hætt við að þeir
textar falli í skuggann af ýmsum „leikþáttum“ í sagnaverkum hans.
Eins kann svo að fara að með sumum lesendum Thors vegi hin sterku
ljóðrænu einkenni sagna hans svo þungt að þeir gleymi að Thor birti
nokkrar ljóðabækur á ferli sínum. Þær verðskulda meiri athygli en
þær hafa fengið, t.d. bækurnar sem hann vann með Erni Þorsteins­
syni myndlistarmanni, þar sem myndir Arnar eru í skapandi tengslum
og togstreitu við myndríkið í ljóðum Thors. Gjöful var líka samvinna
þeirra Thors og Páls á Húsafelli þar sem pensilskrift Páls og handskrifuð
ljóð Thors mynda oft magnaða heild.
Svo eru þeir sem verður fljótt hugsað til tímaritsins Birtings þegar
þeir velta fyrir sér framlagi Thors til íslenskrar menningar. Ásamt
Einari Braga, Herði Ágústssyni og Jóni Óskari – og ýmsum öðrum um