Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Blaðsíða 13

M u n a ð u r s á l a r i n n a r
TMM 2011 · 2 13
Mánasigð segist ein persónan vilja „að saga sé saga“ og önnur spyr þá
hvort hún eigi við þetta: „Nafngreindar persónur sem þú fylgir frá fyrstu
blaðsíðu […] og fylgir aftur á blaðsíðu tvö hundruð og áttatíu, í eina tíð
hefði það verið átta hundruð og tuttugu. Og telur þér trú um að þú lifir
þeirra lífi á meðan.“ Þá svarar sú fyrri með því að vísa til forvitni sinnar
um lykilpersónur og segir eftirfarandi um sögu sem á undan hefur farið:
„Það er einsog manni séu sýndar bara aukapersónurnar.“ Sjónarmið
viðmælandans – sem liggja sennilega ekki fjarri skoðun höfundarins –
er líklega að lesandinn sé sjálfur aðalpersónan:
Skiptir ekki mestu máli að lifa sínu lífi með sem fyllstum og ýtrustum hætti.
Neyta skynfæra sinna og njóta þegar gefst. Og átta sig á heiminum. Saga, getur
hún ekki verið einsog vefnaður með stefjaspelli og mynstrum, rími og fjallað um
veröldina og manneskjur í heiminum. Þarf höfundurinn að drepa persónurnar
til þess að kröfu skilaréttarins sé fullnægt, hver lesandi geti dregið hræin í dilk. Í
stað þess að lifa áfram. Og á höfundurinn að látast vita allt? Einsog trúarbragða­
höfundur. Spámaður prestur.
Og trúður, segir hún: helzt allt þetta. En á hann ekki að vera ósýnilegur. Svo
maður geti treyst honum.
Hvernig gæti hann verið ósýnilegur? (Mánasigð, 230–231)
Og þar með heldur umræðan áfram, því að staða höfundarins fer í
uppnám í slíkum heimi, þar sem lesandanum er að sumu leyti léð höf­
undargildi. Þannig liggur um sögur Thors þráður sem nefndur hefur
verið „metafiction“ á ensku en ég hef kallað „sjálfsögu“. Það er sem
sögur Thors „viti af sér“ – eins og mannvera sem veit að hún er stödd
í ævisögu og kemst ekki út úr henni; veit að hvaðeina sem hún gerir er
atriði í þessari sögu; veit jafnvel að saga hennar er samsett úr ýmsum
og ótalmörgum sögum sem margar skarast við sögur annarra. Þetta er
sáraeinfalt en getur líka verið óendanlega flókið. Þannig „vita“ sögur
Thors að þær eru völundarhús með nokkrum veruleikasviðum, og þær
gera sér grein fyrir því að rætur þeirra liggja að nokkru leyti í goðsögu­
legum mynstrum.7 Í Fuglaskottís er jafnvel brugðið á heilmikinn leik
með tilbrigði við hina goðsögulegu för til undirheima sem við þekkjum
úr verkum Hómers, Virgils, Dantes og fleiri höfunda.
„Á flughraðri ferð fer myndsækið auga“, segir í Mánasigð. „Bara
eitt auga ofvaxið og sér, opið ætíð og getur ekki lokazt, verður að lesa
og lesa“ (33). Þetta er lýsing á hreyfiafli textans hjá Thor en má einnig
skilja sem vísun til hlutskiptis lesandans, vilji hann taka þátt í þeim
margháttaða gjörningi sem Thor býður honum til. Og hvað sem líður
því rými og frelsi sem Thor veitir lesanda sínum þá göngum við inn í