Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Blaðsíða 75

F r á s a g n a r l i s t o g f j ö l m e n n i n g a r l e g u r s k i l n i n g u r
TMM 2011 · 2 75
[S]ögumaðurinn [er] manneskja sem kann ráð handa áheyrendum. Ef „að kunna
ráð“ er farið að hljóma gamaldags er því um að kenna að menn kunna minna að
segja frá reynslu sinni en áður […] Frásagnarlistin er að líða undir lok af því að
hin epíska hlið sannleikans, viskan, er að deyja út (WB: 251).
Skáldsögur, og nútímaskáldskapur almennt, leitast einnig að sjálfsögðu
við að upplýsa lesendur, þá gjarnan um hina margslungnu „merkingu
lífsins“, en samkvæmt Benjamin er „spurningin um hana […] ekkert
annað en fyrsta tjáning þess ráðleysis sem lesandi skáldsögunnar er
gripinn þegar hann sér sjálfan sig einmitt í þessu lífi ritaðra orða“ (WB:
266). Benjamin gengur það langt að segja að skáldsagnahöfundurinn sé
einangraður, að hann sé einstaklingur á sérbrautum sem er ekki kleift
að veita öðrum ráðleggingar um hin mikilvægustu málefni sem varða
reynslu og miðlun hennar. Ástæðan fyrir því er að mestu leyti sú að
engin keðjuverkun ráðlegginga er fyrir hendi, engin áþreifanleg reynslu­
miðlun forvera. Milan Kundera lýsir sambandi skáldsagnahöfunda og
forvera þeirra á eftirfarandi hátt: „Metnaður skáldsagnahöfundar felst
ekki í því að gera betur en forverar hans höfðu gert, heldur koma auga á
það sem þeir komu ekki auga á, segja það sem þeir sögðu ekki.“3 Þetta er
ekki það sama og reynslumiðlun; frumstæð frásagnarlist er ekki framin
af metnaði, heldur er hún hagnýt hefð þrungin visku og notagildi.
Sögumaður í ættbálki á í samræðu við umhverfið, hann varðveitir og
deilir sögulegri reynslu alls ættbálksins. Hann er ekki einangraður
líkt og skáldsagnahöfundurinn, því sögumaður ættbálks hefur virka
áheyrendur og sögurnar endurspegla lífið í fortíð, nútíð og framtíð.
„Allir miklir sögumenn,“ segir Walter Benjamin, „eiga það sameigin­
legt að þeir klifra áreynslulaust upp og niður rimarnar í reynslu sinni eins
og hún væri stigi“ (WB: 269). Rithöfundurinn í skáldsögu Llosa leitar
eftir þessu, að verða mikill nútímasögumaður – en hann er einangraður.
Hann langar að verða sams konar sögumaður og fræðikonan Deborah
Kapchan lýsir: „Með því að ferðast frá einum heimi ímyndunar til
annars, liggur kraftur [sögumanna] í hæfileikanum til að láta heimana
snertast, svolítið eins og seiðmaður, og þannig kalla þeir hlustendurna
til sín.“4 Kapchan ræðir hér um sögumenn sem lesa bækur og túlka þær
fyrir áheyrendur en það er sjálfgefið að það virkar einnig í hina áttina;
að flytja það frumstæða yfir í hið nútímalega, eða öllu heldur sameina
þá grunnþætti. En hvernig tekst skáldsagnahöfundi slíkt?
Í grein sinni, „Tvístrun þjóðarinnar: Tími, frásögn og jaðar nútíma­
þjóðarinnar“, ræðir rýnandinn Homi K. Bhabha vandamál nútíma­
leikans í tengslum við þjóðerni: „Óviss mörk hins nútímalega koma