Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Blaðsíða 142

D ó m a r u m b æ k u r
142 TMM 2011 · 2
eríski rithöfundurinn Chinamanda
Ngozi Adiche leggur til grein um knatt­
spyrnu í heimalandi sínu (skáldsagan
Hálf gul sól eftir hana er til á íslensku)
og helsti sérfræðingur í afrískri kanatt­
spyrnu, Ian Hawkey, fjallar um þróun
íþróttarinnar í álfunni. Ef eitthvað er
líður bókin fyrir of margar og of ein­
hæfar myndir. Páll beinir sjónum sínum
fyrst og fremst að spilamennskunni en
hirðir minna um aðdraganda hennar og
veröldina að baki henni. En eins og í
öllum ljósmyndabókum sem Páll hefur
sett saman er hér margt hrífandi mynda
inni á milli.
Í sveita síns andlits
Jónatan Grétarsson stimplaði sig ræki­
lega inn á íslenskan sjónmenntavettvang
með sýningu sem hann hélt í Hafnar­
borg fyrir tæpum þremur árum. Þar gat
að líka feiknstórar og dramatískar and­
litsmyndir af íslensku listafólki í svart­
hvítu, þar sem yfirstærðir og hörð lýsing
voru notuð til að draga fram tímans
rúnir í sérhverri ásjónu. Manni varð
ósjálfrátt hugsað til svarthvítra andlits­
mynda Jóns Kaldal og öllu minni ljós­
mynda Kanadamannsins Yusufs Karsh
af frægu fólki. Nú hefur Jónatan fylgt
þessari sýningu eftir með mikilli bók
sem nefnist Andlit, þar sem finna má
úrval andlitsmyndanna af sýningunni,
auk mynda sem hann hefur tekið í kjöl­
farið.
Ljósmyndun Jónatans stjórnast af
tvenns konar, og ekki endilega andstæð­
um, viðhorfum. Annars vegar býr í
honum rómantíker sem lítur upp til
listamanna af öllu tagi; bókin er ekki síst
lofsöngur um sköpunargáfu þeirra og
uppsafnaða reynslu, eins og hún birtist í
sjálfstæðu hári og velktum andlitsdrátt­
um, mörkuðum af margra áratuga striti í
aldingarði listarinnar. Á hinn bóginn
má segja að viðleitni ljósmyndarans sé
lituð af atburðum í íslensku þjóðfélagi á
undanförnum árum; ekki síst kröfunni
um uppgjör og gegnsæi. Hyllingar Jónat­
ans eru öðrum þræði nokkurs konar
uppljóstranir, atlögur að hégómaskap
svokallaðra þekktra „andlita“ og ímynd­
arsköpuninni í menningargeiranum. Til­
þrifamestar eru þær ljósmyndir þar sem
fyrirsetinn­ eða ­sætan eru á sömu
bylgjulengd og ljósmyndarinn; mæta til
leiks í sveita síns nakta og varnarlausa
andlits. Aðrir eru slóttugri og mæta með
props: hatta eða gleraugu í yfirstærð. Eða
setja upp lítil leikrit fyrir ljósmyndar­
ann, geifla sig og gretta „on cue“ eins og
sagt er. Af þeim meiði eru litmyndir Jón­
atans af helstu Vesturportsleikurum í
leikgervum. Þar finnst undirrituðum
„konseptið“ fara úrskeiðis, þar sem
umfjöllunarefnið eru karakterar úr leik­
bókmenntunum, ekki leikararnir sjálfir,
þótt að sönnu komi þeir líka fyrir ófar­
ðaðir annars staðar í bókinni.
Valinkunnur hönnuður, Ámundi Sig­
urðsson, er ábyrgur fyrir útliti bókar­
innar sem er að mestu einfalt og þénugt.
Stök andlit í öllu sínu veldi eru sterkasti
hluti hennar; lesandinn opnar bókina og
þykist alls staðar hitta fyrir lifandi fólk.
Sumt af þessu fólki hittir hann kannski
oftar en hann kærir sig um, af óútskýrð­
um ástæðum nýsist ljósmyndarinn fyrir
um vinnuaðstöðu sumra listamanna en
ekki annarra, og honum þykja þeir
félagar Bjarni Þórarinsson og Guð­
mundur Oddur ósegjanlega myndrænir,
ef marka má það rými sem lagt er undir
þá. Hljómsveitamyndir gera ekkert fyrir
mig persónulega en þær eiga sennilega
að auka á fjölbreytnina. Í bók með slíkri
fjöld svipmikilla andlita er texta næst­
um því ofaukið en Guðmundi Andra
Thorssyni tekst á aðdáunarverðan hátt
að skapa kyrrlát augnablik í miðju
streymi ljósmyndanna, og fylla þau með
mannlýsingum í formi knappra prósa.