Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 123

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 2 123
En hver er þessi Jenný Alexson og
af hverju er hún að segja söguna? Það er
hinn óttarlegi leyndardómur sem aldrei
verður upplýstur, en tengsl hennar við
þá félaga eru þau að hún er systir Fann­
ýjar Alexson, móður Sturlu Jóns og
fyrrverandi eiginkonu Jóns Magnússon­
ar.
Höfundurinn
Í hefðbundnum bókmenntafræðum er
greint á milli þriggja ‘radda’ skáldverks.
Fyrstan ber að telja Höfundinn sem er sá
sem setur nafn sitt á bókina og skrifar
hana (væntanlega, þó er aldrei að vita,
sbr. ljóðabók Sturlu Jóns), svarar spurn­
ingum um hana í viðtölum og virkar
sem tengibrú yfir í höfundarverkið,
önnur verk sama höfundar. Höfundi
skal ekki ruglað saman við Söguhöfund
sem er einskonar innri rödd sögunnar,
sjónarhorn hennar eða vitundarmiðja,
sá sem kemur skipan á efnið og kemur
ýms um skoðunum á framfæri í gegnum
raddir persóna. Söguhöfundur er síðan
alls óskyldur sögumanni, þótt hann sé
einnig fulltrúi höfundar að því leyti að
hann stígur fram og segir söguna og
dregur á stundum athyglina að því að
hann er að segja sögu.12 Í póstmódern­
ískum bókmenntum hefur mikið verið
gert úr því að draga þetta lið allt fram á
sjónarsviðið og hampa því og jafnframt
sá ákveðnum skáldskaparlegum efa um
stöðu höfundarins sjálfs með því að
hrista upp í þessum greinarmun á höf­
undi, söguhöfundi og sögumanni13 en
því má þó ekki gleyma að sögumenn
sem vekja athygli á sjálfum sér eru
órjúfanlegur hluti af sögu (raunsæis­
legu) skáldsögunnar sjálfrar.
Í Sendiherranum er, eins og áður var
nefnt, nokkuð gert af því að draga
athyglina að skapnaði skáldverksins
þegar aðalpersónan sér sjálfa sig og
atburði sem senur í skáldsögu. Þessi til­
finning fyrir söguhöfundi eða mögu lega
sögumanni er síðan ítrekuð í síðari
hluta sögunnar þegar Sturla Jón er séður
í speglum (á hótelherbergjum og börum)
og þannig færist sjónarhornið um stund
út fyrir hann, án þess þó að hægt sé að
fyrirbyggja með öllu að þar sé hann
sjálfur að skoða sjálfan sig utanfrá. Þess­
ar fínlegu truflanir á frásagnarvitund­
inni í Sendiherranum eru síðan teknar
og þeim klesst yfir alla framrúðuna á
Handritinu, svo að í raun verður þessi
spurning um stöðu söguhöfundar og
sögumanns að einu aðalatriði bókarinn­
ar, líkt og útúrdúrarnir halda söguþræð­
inum gangandi. Reyndar er bara alls
ekki hægt að tala um söguþráð, afsakið
mig, en ég bara get ekki orða bundist
yfir því að þessi myndlíking um þráð
sögunnar er gersamlega útúr kú þegar
Handritið er annars vegar. Frekar
myndi ég tala um trosnað band, eða
jafnvel upprakinn vefnað, kögur, já
dúska; allt annað en samþættaðan þráð
sem er uppistaðan í samhangandi vefn­
aði.
Hvernig sem orðalagið má vera, þá er
það Jenný sem segir söguna og þjónar að
mestu leyti sem sögumiðja eða vitund
og þarmeð einskonar söguhöfundur
líka. Nema að á stundum þá ‘sökkvir’
hún sér svo niður í söguna að hún sam­
samast sjónarhorni persóna sinna, aðal­
lega þeirra Jóns og Arnar, auk þess sem
útúrdúrar hennar virðast grunsamlega
tengdir framvindu sögunnar, eins og
kemur berlega í ljós þegar hún beinlínis
fregnar atburð sem hún gæti ekki hafa
vitað af, nema vegna þess að hún var
rétt í þessu að lýsa símtali þarsem þetta
kom fram: „því upplýsingarnar um Svan
koma frá Alfreð í gegnum símtólið hans
Jóns Magnússonar, og ef allt skal vera
rétt, og öllu haldið til haga, á ég ekki að
hafa aðgang að slíkum samskiptum“.14
Þegar lesandi leggur þetta saman við