Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Blaðsíða 9

M u n a ð u r s á l a r i n n a r
TMM 2011 · 2 9
Því er það svo að Thor Vilhjálmsson, sem að mörgu leyti er nútíma­
legastur allra íslenskra rithöfunda, var ekki bara maður hins hand­
skrifaða texta, þar sem augnablik lífsins voru fönguð í háf tungumálsins
hvar sem höfundurinn var staddur, heldur maður hinnar munnlegu
frásagnar. Módernískur textinn sprettur þannig öðrum þræði úr frum­
lindum sagnamennskunnar en jafnframt tekur þráðurinn – frásagnar­
þráðurinn – á sig ýmis form, eftir því sem hann nýtist í spuna og vefnað.
En sagnaþorstinn býr í vefnum og lætur á sér kræla og í sér heyra
þegar myndskáldið hefur verið frekt til fjörsins. Á hinn bóginn, þegar
sagnaefnið liggur að einhverju leyti fyrir og markar ákveðna framvindu,
eins og í Grámosinn glóir, Morgunþulu í stráum og Sveig, er það iðulega
myndsækni sögumanns sem vendir þræðinum og beinir honum í ýmsar
áttir, hvort heldur er að ytri náttúru landsins eða innri hræringum
mannsins – og fer þó þetta tvennt mjög saman.
Innskot um æviverk
Hér gefst ekki rými til að gera viðunandi grein fyrir störfum Thors
Vilhjálmssonar á frjórri og starfsamri ævi. Og jafnvel þótt rýmið gæfist
myndu vakna spurningar um það hvernig kortleggja mætti þennan feril.
Það yrði sérstök kompósisjón hjá hverjum og einum.5 Sú mikla athygli
sem skáldsagan hefur fengið sem bókmenntagrein hina síðari áratugi
gæti beint sjónum sumra fyrst að því að Thor birti ekki skáldsögu fyrr
en hann var kominn nokkuð á fimmtugsaldur, nefnilega Fljótt fljótt
sagði fuglinn árið 1968. Og hlýtur þá að teljast gott að fullgera og birta
tíu skáldsögur, auk fjölda annarra bóka.
En bent hefur verið á að í lengri sögunum í sagnasafninu Andlit í
spegli dropans (1957) megi sjá „tilhlaup að skáldsagnagerð“6 – og fyrst
fræðimenn hafa tekið upp á því lesa smásagnasveiga eins og Wines-
burg, Ohio eftir Sherwood Anderson og Dubliners eftir James Joyce
sem skáldsögur, mætti þá ekki gera slíka túlkunaratlögu að þessari bók
Thors? Og hvað með ferðabækurnar – en þær eru sem slíkar merkt
fram lag til íslenskrar bókmenntasögu – mætti ekki lesa þá þriðju, Svipir
dagsins, og nótt (1961), sem sjálfæviskáldsögu með heimildarstefjum um
Erasmus frá Rotterdam?
En svo eru líka tengsl milli reisuskrifa Thors og umfjöllunar hans
um hinar ýmsu listgreinar. Í bókinni Hvað er San Marino? (1973) teflir
hann saman ferðaþáttum sínum og listumræðu. Ferðin, þetta grund­
vallarminni í skáldskap Thors, teygir sig þannig yfir í samræður hans
við aðra listamenn, samferðamenn lífs og liðna, íslenska sem erlenda.