Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Blaðsíða 137

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 2 137
ar út alla klassík, sem viðurkennir í
engri liðinni tíð hugsanlega fyrirmynd
eða eðlislægt ástand.“1 Vesturlönd dags­
ins í dag kenna ekki mikillar virðingar
fyrir Forn­Grikkjum eða endurreisn. Sé
spurt á götu er vafalaust algengast að
álíta eitthvert samtímaverk hápunkt sið­
menningarinnar. Þó lítum við heldur
ekki beinlínis á okkur sem sögulegan
hátind sem muni vara: Á tímabilum sem
líta á sig sem fullnun tímans er jafnan
talin blasa við háslétta framundan, þús­
und ára ríki en ekki einskær skáhalli
niður á við. Það er því sem við höfum
farið fram hjá hápunktinum og séum
handan hans, í eftirnútíð. Og þar af leið­
ir hrein lógík: Að loknum hátindi er
aðeins hægt að fara niður á við. Þetta er
ekki nýtt en ég segi það samt: Síðnútím­
inn hefur slitnað úr samhengi við for­
tíðina og bögglast því með sýn á fram­
tíðina.
Ákveðið frjómagn í íslenskum sam­
tímabókmenntum býr í hugmynda­
skáldskap. Ekki endilega pólitískum
skáldskap heldur bókmenntum sem
vinna með hugmyndir. Einhvers konar
hugmyndalega deiglu má sjá á víð og
dreif, handan kynslóða, handan við
stefnur og tilhneigingar, skóla og klíkur.
Höfundarferill Helga Ingólfssonar er
sérstæður. Hann byrjaði á því að gefa út
tvær skáldsögur sem eru kan ón ískar í
eðli sínu, tvær bækur sem gerast í Róm
til forna. Letrað í vindinn hlaut bók­
menntaverðlaun Tómasar Guðmunds­
sonar árið 1994. Þessar bækur voru vits­
munalega fjörugar, þaulunnar, fróðar,
menntaðar og alvörugefnar. Rómaveldi
er tíminn og Cattulus skáldið. Síðan var
eins og höfundur ákvæði að söðla alger­
lega um og tók til við að skrifa skemmti­
sögur úr Reykjavík samtímans. Þær
urðu fjórar talsins (um eina þeirra skrif­
aði undirritaður ritdóm í Morgun blaðið
og þótti hálfléttvæg). Þvínæst skrifar
Helgi bók sem er kannski einhvers stað­
ar þarna mitt á milli, Þegar kóngur kom,
(Íslands)söguleg spennusaga sem kom
út árið 2009. Þar var eins og hann hefði
fundið gullið jafnvægi milli sinna
tveggja mjög svo ólíku fasa. Bókin sló í
gegn. Hún er ófeimin við að nýta sér
spennusagnaformið en heldur einnig
jafnvægi sem söguleg skáldsaga úr
Reykjavík. Af þeim höfundum sem
blanda glæpasögu saman við eitthvað
annað, þeir eru nokkrir, er Helgi ein­
hver sá af slappaðasti, því stundum gætir
að mínu mati fyrirlitningar á glæpa­
sagnaforminu sem skín í gegnum text­
ann og gerir hann herptan, aðkrepptan;
ég nefni Steinar Braga. Hér er ekkert
hatur á því formi (fremur en hjá stórum
höfundum eins og Orhan Pamuk, Bor­
ges, Javier Marías eða Ortega y Gasset
sem hvað best hefur skilgreint formið).
Þegar kóngur kom er í raun ansi flippuð
bók með neðanmálsgreinum og ýmsu
frásagnardúlleríi sem auðvelt væri að
skammta yfirborðslega fordæmingu sem
stæla.
Sú nýja, Runukrossar, heldur áfram á
sömu braut. Verkið er framtíðarsaga
sem gerist í heimi þar sem Ísland er
orðið hluti af íslömsku heimsveldi.
Raunar ekki alsvört framtíðarsýn, öllu
heldur rökleg niðurstaða einhvers eins
af mörgu sem henda má á lofti í sam­
tímanum, þótt hér eins og í flestum
framtíðarsögum samtímans sé skyld­
leikinn meiri við dystópíu en útópíu.
Hvað um það, framtíðin er íslam. Hella
er höfuðborg Íslands, landið er útnára­
byggð í íslömskum heimi sem þó inni­
heldur einnig kristni og er málaður af
nokkurri nákvæmni. Veðursæld er í
Helluborg, enda er hún undir hvolfþaki.
Ísland er raunar eintóm steikjandi auðn
og kemur þar ýmislegt til, meðal annars
landskjálftar og virkjanastefna, en land­
ið er krökkt af virkjunum þótt nánast