Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Blaðsíða 112

Á d r e p u r
112 TMM 2011 · 2
fræðilegar yfirsjónir“ opinberra aðila,
eins og Þjóðminjasafns Íslands“ (bls.
268). Eins og komið hefur fram er grein
mín skrifuð á ensku og hefur Hjörleifur
talið sig sjálfan knúinn til að þýða
„aesthetic atrocity“ í stað þess að leita
uppi íslensku útgáfuna. Hann kýs að
nota „ódæðisverk“ í stað „yfirsjóna“.
Yfirsjónir er vissulega neikvætt orð en í
því felst ekki að verk hafi verið unnið af
illum og ráðnum hug eins og ódæðis­
verk gefur sterklega í skyn. Yfirlýsing
Hjörleifs um að ég „fullyrði“ að Þjóð­
minjasafn Íslands hafi framið „hryðju­
verk“ (bls. 72) í þessum málaflokki er
því ómaklegur tilbúningur hans.
Hverjir eru sérfræðingarnir?
Hjörleifur heldur því fram að ég sé
þeirrar skoðunar að „Þjóðminjasafn
Íslands valdi spjöllum á torfhúsaminj­
um þjóðarinnar með röngum vinnu­
brögðum og skilningsleysi á eðli torfs
sem byggingarefnis og vanmati á fagur­
fræðilegu gildi þess“ (bls. 72–73). Hér er
um grófa mistúlkun Hjörleifs að ræða
og með engu móti held ég þessu fram í
grein minni. En til þess að undirbyggja
þessa túlkun sína á orðum mínum kall­
ar hann til sögunnar nokkra áhrifa­
mikla aðila í sögu minjaverndar torf­
bæja hér á landi. Hann segir: „starfs­
menn Þjóðminjasafnins, Matthías Þórð­
arson, Kristján Eldjárn, Gísli Gestsson
og Þór Magnússon stjórnuðu ferðinni [í
viðhaldi gamalla torfhúsa og], þeir réðu
[bændur í viðkomandi héraði] til starfa
og skrifuðu skýrslur og greinargerðir
um störf þeirra“7 (bls. 74). Auðvitað má
það til sanns vegar færa að án aðkomu
þessara embættismanna sem Hjörleifur
nefnir hefði margt verið öðruvísi en er í
dag og vafalaust ýmislegt glatast án inn­
grips og starfs þeirra. Það þýðir hins
vegar ekki að störf þeirra séu yfir gagn­
rýni hafin. Þvert á móti tel ég að mjög
gagnlegt geti verið að skoða þau störf og
meta út frá ríkjandi áherslum hverju
sinni. Sé starf Kristjáns Eldjárns skoðað
með tilliti til þessa málaflokks sést til að
mynda hvernig hann hefur látið til sín
taka á þessu sviði. Af dagbókarfærslum
hans má ráða að hann sýnir skilning á
gildi torfbæjarvarðveislu en þó blandast
inn í það mat stigveldisröðun á gildi
bæja og nytsemi þeirra fyrir uppbygg­
ingu Þjóðminjasafnsins í Reykjavík.
Sem dæmi um það fyrra segist hann á
tímabilinu 25. maí–13. júní 1948 hafa
farið „út í Laufás og skoðað […] bæinn
þar, sem nú er heimild til að halda við.
Hann er stór og virðulegur, og viðir
sterkir og ófúnir, en veggir og þök herfi­
lega illa farin. Ég er satt að segja enn þá
óráðinn í, hvort ég mæli með að bænum
verði haldið við. Mér þykir hann eigin­
lega alltof nærri Grenjaðar staðabæ. Hins
vegar verður því ekki á móti mælt að
Laufásbær er skemmtilegri en Grenjað­
arstaðir, sem satt að segja hefur fátt til
síns ágætis annað en stærðina.“ Og í
júní 1952 hefur hann farið að Garðsá í
Eyjafirði: „Á Garðsá stendur um 100 ára
gömul baðstofa ágæt, gæti komið til
mála að kaupa hana og setja upp á safn­
inu.“ Hér verður að taka með í reikning­
inn takmörk uð fjárráð safnsins til þess
að sinna þessu starfi, enda augljóst af
dag bókar færslum Kristjáns að safnið
var fjársvelt svo ekki var hægt að bæta
við fleira starfsfólki til að sinna safna­
starfi, hvað þá að halda úti slíku starfi á
landsbyggðinni í tengslum við safngripi
á borð við torfbæi. Það sem er athyglis­
vert við dagbókarfærslur Kristjáns er að
þar kemur aldrei fram mynd af því sam­
hengi og hlutverki sem torfbæjunum er
ætlað að þjóna. Kristján orðar það til að
mynda aldrei að mikil eftirsjá sé að
þessu byggingarlagi. Það er hins vegar
augljóst að hann ber skynbragð á að hér
sé um hverfandi byggingarlag að ræða