Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Page 12

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
12 TMM 2011 · 2
Sagnalist felst vitaskuld í atburðarás og persónusköpun en einnig í
sköpun rýmis og vinnu með tíma, og þessar víddir varða ekki aðeins
persónur og atburði í sögunni heldur skynjun og sjálfsvitund lesandans
(og þar með einnig vitund hans um eigin vitund). Sterk hefðaröfl í
sagnagerð ýta þessum þáttum undir yfirborð sögunnar en Thor fær
lesanda sinn hins vegar ítrekað til að muna eftir þeim og hugleiða þá.
Það er ein af hinum skapandi mótsögnum í textum Thors að þótt hann
sækist eftir að heilla lesandann með myndvefnaði sínum, orðgnótt og
málkynngi – svo mjög að sumar málsgreinar hans fara með vitund
manns á fleygiferð um margbrotið sjónarsvið – þá er hann líka höfundur
sem stöðvar þetta flæði og vekur mann til vitundar um að lesandinn er
sjálfur í senn „persóna“ og þátttakandi í þeim málgjörningi sem á sér
stað. Þannig viðurkennir hann samneytið við vitund lesandans og kallar
eftir hugsun hans ekki síður en hrifum.
Þegar maður nálgast sögur Thors frá þessu sjónarhorni sést að eitt
af viðfangsefnum hans er umfjöllun um hugsunina og hlutverk hennar
í skynjun, til dæmis hvað varðar tímann og samslátt nútíðar og for­
tíðar. Thor er eiginlega hugsunarfræðingur. Hann minnir okkur á að
öll göngum við um með innbyggðar minnisbækur þar sem margt er
„skráð“ og af ólíkum toga. „Þá fór hann að hugsa um hvað hann væri að
hugsa“, segir á einum stað í Ópi bjöllunnar (104) og í sama verki er bent
á að til þess sem hlustar berst stundum meira en það sem sagt er nú,
eitthvað „sem var þá hvað sem þá var, eða var þá“. Þessi ummæli öðlast
aukna dýpt lesi maður annað þá­ið í þessari tilvitnun sem nafnorð. Og
síðan segir: „Hugsun um það sem var þá er ekki þá heldur eitthvað sem
er nú og er nýtt af því sem var gamalt og því sem er nú og er nýtt sem er
núþá“ (12). Þessi framsetning og kímnin sem í henni býr minna svolítið
á suma texta Gertrude Stein en hjá bæði Stein og Thor býr einnig alvara
í slíkri skörun máltilraunar og tilvistarpælingar. Og síðar í Ópinu
„gengur maðurinn um hið núþálega svið“ (103), eins og við höfum öll
gert og erum alltaf að gera, því að það er minnið, þá­ið, sem heldur
okkur saman hvort sem okkur líkar það betur eða verr.
En minnið virkar á margflókinn hátt, að einhverju leyti dulvitaðan.
Það lætur ekki alltaf að stjórn. „Getur verið margur tími í senn?“ er spurt
í Turnleikhúsinu (55) og þá er stutt yfir í aðra spurningu: „En var þá
ekki hugarburðurinn jafn raunverulegur og annað? Allt sem þú skynjar
í vöku og svefni, það sem vaknar og lifir í hugsun þinni, er það ekki
veruleikinn?“ (77). Hér er jafnframt orðum komið að þeim hreyfiöflum
umskipta og flæðis sem takast á og leika saman í sagnaheimi Thors.
Og um sagnagerðina sjálfa er talsvert rætt í skáldsögum Thors. Í