Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Blaðsíða 138

D ó m a r u m b æ k u r
138 TMM 2011 · 2
óbyggt sé. Bróð ir söguhetjunnar finnst
látinn, að því er virðist eftir vinnuslys;
söguhetjan, Umar ibn­Yusef, heldur í
fylgd með rannsóknarlögreglumanni í
virkjunina þar sem bróðirinn vann og
tekur þátt í rannsókn málsins. Um leið
og sögunni vindur fram er lesandinn
smám sam an kynntur fyrir söguheim­
inum, fram tíð með tækninýjungum og
nýrri menningarblöndu – eða ekki svo
nýrri því sama blanda var uppi á tímum
máranna á Suður­Spáni. Íslamsmenn­
ingarþáttur verksins er þaulunninn og
lúmskur, það borgar sig að hafa Kóran­
inn við höndina við lesturinn en þýðing
Helga Hálfdanarsonar fæst á bókaútsöl­
um, ef ekki víðar. Hverjum kafla Runu-
krossa er skipt í undirkafla sem aðgrein­
ast með tilvitnunum í helg múslimsk rit
en vísanaheimurinn er háll og erfitt að
henda reiður á hvað er skáldað og hvað
rangfeðrað, hvað úr helgum ritum og
hvað ekki. Allar þessar tilvitnanir
minna á Spámanninn eftir Kahlil
Gibran en eru ekki þaðan: „Og spámað­
urinn sagði bergnuminn: Hve fullkom­
lega hið lægra endurspeglar hið æðra! Á
ströndinni rignir einum dropa fyrir
hvert sandkorn“ (bls. 83). Tilvitnanirnar
endurspegla jafnan eitthvað í textanum
sem á undan fer, stundum verkið allt og
þann leik með hátt og lágt sem fram fer
í því. Verkið er könnun á kokteil menn­
ingarheima með öllum sínum kostum
og göllum, könnun á mögulegri framtíð,
könnun á trú og vantrú – og glæpasaga
af gerðinni „who­dunnit“.
Framan af er innbyggður sögumaður
– plús ex – að mínu mati helst til fyrir­
ferðarmikill. Þetta stafar af nauðsyn á
að skýra framandi söguheim og gerir að
verkum að samanburðurinn sem lesandi
gerir óhjákvæmilega á sögutíma og
raunverulegum samtíma verður þving­
aður, heimur textans á köflum ótrúverð­
ugur, eða öllu heldur ofskýrður. Stund­
um er þetta hreinn óþarfi svo líkist van­
trausti á lesandanum: „Munnvatnið
streymdi fram meðan hann stakk fing­
urgómi í fingrafaralesarann til að greiða
fyrir kræsingarnar. Greiðslumáti
nútímans, þannig var tryggt að eigand­
inn einn tæki út af reikningi sínum.
Hvar sem viðskipti fóru fram var slíka
fingrafaranema að finna“ (bls. 69).
Fyrsta setningin nægir hér, afgangurinn
er auðályktanlegur. Og jafnvel þegar það
er ekki ósýnilegur og alvitur sögumaður
sem talar hendir þetta stundum, hér
leiðréttir persóna sjálfa sig: „Ekki
megum við rykfalla yfir skræðunum.
Eða fræðunum réttara sagt. Við vinnum
víst minnst með skræður nú til dags eða
hvað?“ (bls 40). Þegar á líður minnkar
yfirstærð frásögumanns og hann ríður
ekki verkinu á slig, langt í frá.
Lestur skáldsagna gengur ef til vill út
á stöðuga leit að miðju – og ef skáldsag­
an er góð skiptir lesandinn um skoðun
oft meðan á lestrinum stendur um það
hver þessi miðja sé. Runukrossar er
þannig bók. Stundum dettur manni í
hug að þjóðlegt menningaríhald sé
kjarni verksins. Á næstu síðu er dársleg
lífskátína tekin við, hámenntað samsull
ólíkra tíma og menntaheima, hins háa
og lága, þessi tegund húmors sem geng­
ur út á að gantast með þjóðleg element,
setja íslenskar þjóðsögur og slíkt í fárán­
legt samhengi svo hvort grefur undan
hinu – en þó er hið þjóðlega heldur
umvafið væntumþykju en hitt (er þessi
ærslaþráður íslenskra bókmennta ekki
ættaður frá Benedikt Gröndal?). Hið
augljósa er svo auðvitað skörun samtíma
og sögutíma, stundum með svolitlum
gáska: Söguhetjan er þýðandi og dreym­
ir um að fá það verkefni að þýða Gyrði,
Hallgrím og Þórunni. Einnig þetta er
með hinum mesta virðingarblæ. Glæpa­
sögunni vex ásmegin eftir því sem líður
á lesturinn, samskipti söguhetju og lög­