Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Síða 60

J ó n B a l d v i n H a n n i b a l s s o n
60 TMM 2011 · 4
unum frá falli. Erlendir lánardrottnar – aðallega þýskir bankar – hafa
þess vegna tapað morð fjár. Það breytir ekki því að skuldasúpan, sem
íslenskir skattgreiðendur sitja uppi með eftir þessa tilraunastarfsemi
nýfrjálshyggjunnar, hefur þýtt atvinnu­ og eignamissi fyrir fjölda fólks
og lífskjaraskerðingu fyrir þjóðina í heild meðan hún er að vinna sig út
úr skuldafangelsinu.
Hvaða lærdóma má af þessu draga? Þennan meðal annars: Að sleppa
lausum eyðingaröflum óbeislaðs kapítalisma, án þess að reynt sé að
halda þeim í skefjum með atbeina lýðræðislegs ríkisvalds, leiðir til alls­
herjar ófarnaðar. Með öðrum orðum: Skefjalaust frelsi hinna fáu leiðir
til takmarkana á frelsi hinna mörgu.
Asni klyfjaður gulli
Þegar við hugleiðum eymd hins snauða fjölda í þriðja heiminum staldra
flestir fljótlega við niðurdrepandi áhrif spillingarinnar, sem blómstrar
í ranni stjórnmálaforystu og viðskiptaforkólfa þessara landa. Þeir sem
kynnst hafa smitberandi áhrifum spillingarinnar á æðstu stöðum, hafa
margir hverjir glatað voninni um, að við getum upprætt fátæktina í
mannheimum á þessari öld, þrátt fyrir gnótt fjármagns og tækni til
að leysa vandann. Hvers vegna er það að klíkukapítalismi (e. crony
capitalism) í bland við frændhygli, valdbeitingarstjórn eða einhvers
konar erfðalénsveldi, virðist vera ráðandi stjórnarfar vítt og breitt um
heiminn?
Peningarnir tala sínu máli. Gríðarlegur auður, sem safnast hefur á fárra
hendur, færir hinni alþjóðlegu fjármálaelítu ómæld völd upp í hendurnar.
Peningarnir kaupa vald eða aðgang að valdi; peningarnir kaupa stjórn­
málamenn og flokka; peningarnir kaupa fjölmiðla og ráða umræðunni;
með peningum má kaupa lagasetningu. Þess vegna eru hundruð lobbýista
um hvern þingmann á Capitol Hill í Washington D.C.
Alþjóðlegir auðhringar – margir hverjir margfalt auðugri og valdameiri
en veikburða þjóðríki – leita kerfisbundið eftir yfirráðum yfir auðlindum
jarðar: Olíu, gasi, öðrum orkuauðlindum, dýrum málmum, frjósömu
landi og – í vaxandi mæli í framtíðinni – ómenguðu og drykkjarhæfu
vatni. Vald helstu auðhringanna spannar allan hnöttinn. Þeir eru oftar
en ekki ráðandi á heildsölu­ og jafnvel smásölumörkuðum. Þeir hafa
sterka vígstöðu í samskiptum sínum við harðstjóra þriðja heimsins. Það
vefst lítt fyrir þeim að fá þá til að láta að vilja sínum – fyrir rétt verð.
Hvers vegna er það, þegar örvæntingin loksins knýr hinn undirokaða