Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Síða 100

K r i s t í n E i n a r s d ó t t i r
100 TMM 2011 · 4
valískt“ og ósvífið – valdhafar eru sýndir í hlálegu ljósi. Hlutverkum er
snúið á hvolf, almenningur hlær að þeim sem venjulega eru taldir æðri
(sjá Bakhtin, 1984).
Ólafur Ragnar er af mörgum talinn hafa verið of mikill talsmaður
útrásarinnar og þar með í hópi þeirra sem urðu valdar að hinu mikla
efnahagshruni. Útrásarvíkingarnir svokölluðu nutu athygli og virðingar
í opinberri umfjöllun meðan allt lék í lyndi en eftir hrunið má segja að
sú virðing hafi snúist upp í andhverfu sína og þeim verið hegnt fyrir
þau afglöp sem mörgum þykir þeir hafa gert sig seka um. Í skaupinu
2009 voru leikarar í hlutverkum Jóns Ásgeirs og Björgólfs Thors flengdir
opinberlega á Austurvelli. Árið 2007 var litað af fréttum af forstöðu­
manni Byrgisins, meðferðarheimilis fíkniefnaneytenda, en hann varð
uppvís að ýmiskonar misnotkun og dæmdur til fangelsisvistar. Hér
eins og víðar í skaupinu er þeim sem talinn er hafa brugðist trausti
almennings hegnt eftirminnilega og hann gerður einn helsti skot­
spónn skaupsins – rétt eins og Árni Johnsen mátti þola árið 2001 þegar
hann varð uppvís að misferli með opinbert fé. En þeir sem fá þó helst
á baukinn eru stjórnmálamenn sem taldir eru hafa misstigið sig í því
hlutverki sem þjóðin treysti þeim fyrir með því að kjósa þá til starfa á
Alþingi. Skylt þessu er þema sem lengi hefur verið í áramótaskaupum
en það er þegar gert er grín að æðri listum, óperum, ballettsýningum
og þess háttar. Þar virðist vera markmiðið að þeim sem telja sig þess
umkomna að segja almenningi hvað teljist til hinna æðri lista sé refsað
eða þeim að minnsta kosti sýnt að hægt er að koma æðri listum niður á
lægra plan með því að gera að þeim grín.
Í skaupinu 2008 var atriði þar sem borgarstjórn Reykjavíkur var sýnd
sem hópur unglinga í gagnfræðaskóla og sameinaðist þar í raun og
veru tvennskonar grín, annars vegar var gert grín að stjórnvöldum sem
höfðu brugðist, en þetta ár voru tíð skipti á borgarstjórnarmeirihluta í
Reykjavík og þótti reyndar ýmsum nóg um. Hins vegar er líka verið að
setja þá sem hærra eru settir í þjóðfélaginu neðar í þjóðfélagsstigann þar
sem hin virðulega borgarstjórn Reykjavíkur er sýnd tyggjandi tyggjó,
með farsíma í annarri hendi og ipod í hinni.
Sjálft sameiningartáknið
Ef til vill má halda því fram að áramótaskaupið sé í raun og veru hið
eiginlega sameiningartákn þjóðarinnar. Það er í beinu framhaldi af
þjóðsögunum þar sem þeim sem reyndust vera svikulir er refsað og
gamansögum sem sagðar eru um þá sem hreykja sér hærra en hinir.